عملیات‌ها
عملیات محمد رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌وآله)
لیلا حیدری باطنی
1565 بازدید
عملیات محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله در دی 1360، با فرماندهی مشترک ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در جبهه‌های شمال غربی (استان‌های کرمانشاه و کردستان) با هدف پاک‌سازی و تأمین مرز بین‌المللی در مناطق اورامانات و نوسود به اجرا درآمد و در مجموع با موفقیت پایان یافت.
پس از آغاز جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359، عراق در ابتدا با اشغال بخشی از استان‌های غربی و جنوبی، بیشترین توان نظامی خود را در این مناطق به کار گرفت. اما حضور گسترده و فعالانه نیروهای ضدانقلاب در مناطق کردنشین شمال غربی کشور و اقدامات خرابکارانه و درگیر کردن فرماندهان و قوای نظامی ایران، شرایط مطمئنی را برای عراق در مرزها به وجود آورد. پس از عقب رانده شدن ضدانقلاب به مرزهای عراق، این کشور به تکاپو افتاد و برای حفظ کرکوک به عنوان سومین شهر مهم خود و امکان دسترسی به مرزهای مشترک، به این مناطق توجه بیشتری کرد. بنابراین در زمستان 1359 نوار مرزی ایران از نوسود تا مریوان را تصرف کرد. تیر 1360 شرق نوسود در عملیات «روح‌الله» آزاد شد. برای آزادسازی بخش‌های دیگر این مناطق و ایجاد جبهه‌ای در شمال غرب که ارتباط خطوط نیروهای عراق را از جنوب به شمال تجزیه و قطع کند، عملیات محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله طراحی شد.[1]
این عملیات مهم بود؛ چون در تثبیت عملیات طریق‌القدس (فتح بستان، آذر 1360) نقش پشتیبانی‌کننده داشت و باعث گمراه شدن دشمن و به هم ریختن آرایش نظامی آنان می‌شد.[2]
محمدابراهیم همت، فرمانده سپاه پاوه و احمد متوسلیان، فرمانده سپاه مریوان، طرح اولیه عملیات محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله را در ابتدا با نام کربلای 10[3] در مرداد 1360 ارائه کردند. شناسایی منطقه عملیات را در آذرماه، یک اکیپ اطلاعاتی ویژه به سرپرستی عباس کریمی انجام داد.[4]
منطقه عملیاتی محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله منطقه عمومی مریوان ـ پاوه، بخش وسیعی از جنوب غربی استان کردستان و شمال غربی استان کرمانشاه را در بر می‌گرفت. این منطقه از شمال به دشت شیلر واقع در شمال شرقی ارتفاعات قوچ سلطان، از شرق به جبهه مریوان و حد فاصل ارتفاعات دالانی و کَمانجیر تا پنج‌قله و از جنوب به ارتفاعات شمال منطقه مرزی نوسود و حد فاصل پنج‌قله تا جنوب ارتفاعات مرزی شوشمی محدود می‌شد. از سوی دیگر ارتفاعات مرزی جنوب تخت اورامانات کردستان، که شهرک‌های بیاره و طُوِیله عراق در این مرزها واقع شده بود را نیز پوشش می‌داد. هدف از اجرای آن پاک‌سازی گروه‌های ضدانقلاب از مرزهای غربی منطقه اورامانات، نوسود، مریوان، حفظ امنیت معابر این مناطق و تسلط بر شهرک‌های مرزی عراق بود.[5]
عملیات آفندی و نیمه‌گسترده محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله با فرماندهی مشترک ارتش و سپاه ساعت 6:30 صبح 12 دی 1360 با رمز «لااله‌الاالله محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله» در دو محور آغاز و ساعت 4 عصر روز بعد پایان یافت.[6]
عملیات از دو محور اصلی مریوان و پاوه و چند محور فرعی برای تأمین اهداف اصلی آغاز شد. محور مریوان به فرماندهی حاج احمد متوسلیان، مأموریت داشت ارتفاعات شنگادو، پنج‌قله، دره تاریک، جانبازان و پَشغِله، شهر طُوِیله را تصرف و تأمین کند. محور پاوه نیز به فرماندهی ابراهیم همت مأموریت پاک‌سازی شهر نوسود، ارتفاعات کل هرات، سونی، شوشمی و تعدادی از روستاهای منطقه از وجود دشمن و عناصر ضدانقلاب و نیروهای عراقی و ورود به شهر طُوِیله را بر عهده داشت. رزمندگان از محور شمال منطقه (شوشمی ـ طُوِیله) که به حد شرقی محور پنج‌قله و جنوب ارتفاعات کل هرات و سونی هرات محدود بود، پس از چندین ساعت پیاده‌روی در کوهستان پوشیده از برف، به پاک‌سازی دامنه غربی ارتفاعات شوشمی پرداخته و با پیشروی سریع، ارتفاعات مهم کُل هِرات و سونی هرات، پَشغِله و کمرسیاه در غرب نوسود را تصرف کردند. نیروهای این محور باید در صورت موفقیت گردان ادغامی محور جنوبی در بستن عقبه شهر طُوِیله، در شهر نفوذ کرده و مواضع دشمن را منهدم می‌کردند. بنابراین دو گردان از سپاه مریوان با فرماندهی احمد متوسلیان با همراهی بخشی از گردان 139 و تیپ پیاده خرم‌آباد، حملات خود را از ارتفاعات تخت اورامان به هانی‌گَرمَله و ارتفاعات مرزی ادامه دادند. اما با تأخیر تعدادی از رزمندگان، عملیات با مشکل مواجه و فقط بخشی از اهداف تأمین شد. مناطق متصرفی نیز به دلیل استقرار دشمن در ارتفاعات مشرف به نیروهای ایران تثبیت نشد.[7]
محور جنوبی عملیات (پنج‌قله ـ دره تاور یا تاریک) گردان ادغامی با فرماندهی محمد عبدی، از ارتفاع پنج‌قله پایین آمده و به دره تاور نفوذ کردند و پس از پاک‌سازی منطقه، به‌سوی غرب شهر طُوِیله با هدف بستن عقبه این شهر پیشروی کردند. همزمان با این گردان، گردان ادغامی دیگر به فرماندهی حسین قجه‌ای مأموریت داشت با عبور از دره تاور به قصد ضربه به قرارگاه تاکتیکی تیپ 116 پیاده کوهستان لشکر 7 عراق، به سمت شهر بیاره پیشروی کند.[8] این محور توانست در چند ساعت ابتدایی عملیات، سیزده منطقه از اهداف شانزده‌گانه عملیات را تصرف کند و شهرهای طُوِیله، بیاره و چند روستا را محاصره کند. با وجود این به گفته حسین قجه‌ای، به دلایل پاره‌ای از مسائل (که ذکر نکرد) دستور عقب‌نشینی صادر شد.[9]
عصر 12 دی، با تأمین نشدن اهداف محور شمالی و عدم الحاق بین دو محور، نیروهای عراق با پاتک روی جاده‌های نظامی و عدم پشتیبانی نیروهای خودی در این جاده‌ها، مناطق متصرفی تثبیت نشد و رزمندگان مجبور به عقب‌نشینی شده و عملیات پایان یافت.[10] شانزدهم دی، همت در مصاحبه با خبرنگاران اعزامی مجله «پیام انقلاب» در تحلیل عملیات، آن را در مجموع هماهنگ و خوب توصیف کرد که از دوازده محور عملیاتی، در هفت محور به شکست عراق انجامید و مناطق تحت اشغال آن به تصرف ایران درآمد و رزمندگان تا شهر طُوِیله نفوذ و سه تانک را نیز منهدم کردند.[11]
از شهدای این عملیات می‌توان به محمد عبدی، فرمانده دومین گردان ادغامی سپاه مریوان و معاون وی، علی فرجی، اشاره کرد.[12] حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی اجرای موفقیت‌آمیز عملیات را سرآغاز مرحله جدیدی از روند دفاع مقدس دانست که در ایجاد وحشت بین کادر فرماندهی نظامی و سیاسی عراق مؤثر بوده و توانمندی نظامی ایران در نفوذ به عمق مواضع خاک دشمن را به نمایش گذاشت.[13]
انسداد دالان‌های ورودی عناصر ضدانقلاب، پاک‌سازی و تأمین امنیت شهرهای مرزی در منطقه اورامانات، آزادسازی پاسگاه و شهرک طُوِیله، ارتفاعات مَلگاه، پشغله و ارتفاع سمت چپ پاسگاه مرزی عراق از نتایج آن است. همچنین انهدام کامل پایگاه‌های ارتش عراق در اطراف طُوِیله، کشته و زخمی شدن بیش از هزار نفر و اسارت 191 نفر از دیگر دستاوردهای عملیات است. علاوه بر آن، نیروهای ایران توانستند ده عراده توپ، پنجاه دستگاه انواع خودرو و چهار دستگاه تانک و نفربر عراق را منهدم کنند.[14]
از ویژگی‌های عملیات، آموزش فرماندهان، کسب تجربه و کادرسازی در سال‌های پس از عملیات بود. احمد متوسلیان و محمدابراهیم همت که فرماندهان اصلی عملیات بودند، یکی پس از دیگری به فرماندهی لشکر محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله منصوب شدند. از دیگر فرماندهان این عملیات نیز می‌توان به ناصر کاظمی، فرماندار پاوه، اشاره کرد.[15]
[1]. رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1389، ص57؛ جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: نودید طراحان، 1383، ص67.
[2]. بهزاد، حسین، بابایی، گل‌علی، همپای صاعقه، ص77 و 80.
[3]. همان، ص74.
[4]. همان، ص79.
[5]. همان، ص74؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، ص57؛ اطلس نبردهای ماندگار، ص67؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی، ج3: کرمانشاه در جنگ، تهران: بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص191.
[6]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص67؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی، ج3، ص191؛ بهزاد، حسین، بابایی، گل‌علی، همپای صاعقه، ص111.
[7]. بهزاد، حسین، بابایی، گل‌علی، همپای صاعقه، ص94؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی، ج3، ص191.
[8]. بهزاد، حسین، بابایی، گل‌علی، همپای صاعقه، ص94.
[9]. همان، ص102.
[10]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی، ج3، ص191.
[11] . بهزاد، حسین، بابایی، گل‌علی، همپای صاعقه، ص108.
[12]. همان، ص102.
[13]. هاشمی، یاسر، عبور از بحران، کارنامه و خاطرات سال 1360هاشمی رفسنجانی، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب اسلامی، 1378، ص429 و 430.
[14]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، ص67؛ بهزاد، حسین، بابایی، گل‌علی، همپای صاعقه، ص108.
[15]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی، ج3، ص191.
