مفاهیم و اصطلاحات
آزاده/ آزادگان
معصومه عابدینی
1586 بازدید
آزاده در لغت به معنای حُرّ، آزاد، آزادمرد و مقابل بنده و عبد است.
از دیدگاه قانون و به استناد ماده یک قانون حمایت از آزادگان، آزاده به کسی اطلاق می‌شود که به سبب مأموریت محول‌شده در طول جنگ تحمیلی و در راستای دفاع از انقلاب اسلامی و استقلال و تمامیت ارضی کشور جمهوری اسلامی ایران، توسط عوامل دشمن در داخل یا خارج از کشور اسیر شده و پس از مقاومت دلیرانه، آزاد شده باشد. همچنین به استناد قانون اعطای تسهیلات مربوط به آزادگان، به آن دسته از افرادی که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، محکومیت سیاسی داشته‌اند، کلیه افرادی که از 28 مرداد 1332 تا 16 بهمن 1357 با الهام از مبارزات و مجاهدات امام خمینی، به علل امنیتی، مذهبی یا اتهامات سیاسی دیگر، دست‌کم شش ماه در بازداشت یا حبس قطعی بوده‌اند، آزاده تلقی می‌شوند. بنا بر تعاریف مزبور، افراد ذیل، از دیدگاه قانون، مشمول آزادگی می‌شوند: 1. زندانیان جنگ تحمیلی؛ 2. زندانیان سیاسی خارج از کشور؛ 3. زندانیان (اسرای) گروهک‌ها؛ 4. زندانیان سیاسی پیش از انقلاب اسلامی.
در جنگ تحمیلی، حدود 42 هزار رزمنده ایرانی به اسارت نیروهای عراقی درآمدند. از میان آنان، حدود 39 هزار نفر به وطن بازگشتند و حدود 3 هزار نفر مفقودالاثر ماندند.
مفهوم امروزی اسیر، در اواخر قرن هفدهم و بعد از جنگ‌های سی‌ساله اروپا شکل گرفت. در قرن هجدهم، این دیدگاه به‌مرور پذیرفته شد که در صورت ختم جنگ، زندانیان جنگی مبادله شوند. این امر، نتیجه عقاید فلاسفه و حقوقدانان بود که معتقد بودند رزمندگان طرفین جنگ که دستگیر شده‌اند، مسئول اعمال ارتکابی دولتشان نیستند و در نتیجه نباید هدف انتقام قرار گیرند یا از آنان همچون گروگان برای دستیابی به اهداف خاص استفاده شود.
هدف از اسارت، جلوگیری از مشارکت مجدد اسیران جنگی در جنگ است. اسارت، یکی از نتایج اجتناب‌ناپذیر جنگ است؛ ولی غیر از کنترل اسیران، در روابط متقابل با آن‌ها، وظایفی بر عهده دولت بازداشت‌کننده گذاشته شده که مهم‌ترین آن‌ها، رفتار انسانی با اسیران است.
مطابق ماده 13 کنوانسیون سوم که مربوط به رفتار انسانی با قربانیان جنگ از جمله زندانیان جنگی است، هر اقدام یا غفلت غیرموجه از طرف دولت بازداشت‌کننده که موجب فوت یک اسیر جنگی شود یا سلامت او را به خطر اندازد، ممنوع است و در حکم تخلف از این قرارداد شمرده خواهد شد. ماده 14 هم تصریح می‌کند که اسیران، از احترام و شرافت و حیثیت شخصی برخوردار هستند. با وجود این قوانین، اما مقام‌های عراقی در رفتار با زندانیان جنگی، آشکارا موارد پیش‌گفته را نقض می‌کردند و گاه بی‌رحمی را به آنجا می‌رساندند که شماری از اسیران را اعدام می‌کردند و مجروحان را در میدان جنگ رها کرده و در بعضی موارد، بنا به گزارش آزادگان، به آن‌ها تیر خلاص می‌زدند.
اوضاع عمومی زندان اسرا، شامل وضعیت اسکان، تغذیه، بهداشت، پوشاک، آب آشامیدنی و فعالیت‌های فکری و تربیتی آزادگان در عراق، نامناسب بود؛ درحالی‌که همه این نیازها می‌بایست رایگان از سوی دولت بازداشت‌کننده برای زندانیان جنگی فراهم می‌شد. به علت کمبودهای بهداشتی و فشارهای روحی در اردوگاه‌های عراقی، بیماری‌های متعددی بین اسرا به چشم می‌خورد: بیماری‌های ناشی از کمبود ویتامین‌ها و مواد غذایی، امراض پوستی (خارش پوست، قارچ‌ها و گال)، درد و ناراحتی پا و کلیه و چشم و سر و معده و دندان، زخم‌های عفونی، عفونت‌های مزمن، اسهال خونی، سرماخوردگی، گرمازدگی، رنگ‌پریدگی، خشکی لب‌ها و ضعف شدید جسمی، امراض تنفسی، سل، سکته، احساس خستگی و کوفتگی، بی‌حوصلگی، بی‌خوابی، کابوس و استرس شدید، هپاتیت، IBS و دیگر امراض واگیردار، ناراحتی‌های اعصاب و روان، مشکلات روحی و اضطراب ناشی از وضعیت بحرانی، نگرانی و وحشت، هیجان و فشارهای روحی.
در دوران باستان، بردگی وجود داشت و کسانی که در جنگ‌ها به بردگی گرفته می‌شدند، در مزارع و منازل اغنیا کار می‌کردند. ایرانیان، با غلامانی که معمولاً به امور نظامی، کشاورزی، کارهای خانه و عمران اشتغال داشتند، خوش‌رفتاری می‌کردند.
از نظر اسلام، اسیران جنگی به دو گروه تقسیم می‌شوند: گروه یکم، نظامیان و کسانی که در جنگ مشارکت فعال داشته‌اند؛ گروه دوم، کسانی که در جنگ شرکت نکرده و غیرنظامی بوده اما برای حمایت، از آنان استفاده شده است. گروه دوم مجازات و تنبیه یا حبس انفرادی نمی‌شدند و از مجازات در امان بودند.
بر حقوق اسرا، نه‌تنها در تعالیم دین اسلام، بلکه در کنوانسیون‌های بین‌المللی تأکید شده است.
امام خمینی، در سخنان خویش، آزادگان را افتخار میهن اسلامی دانسته و از جمله فرموده‌اند: «سلام بر معلولین و مفقودین و اسرای عزیز که افتخار اسلام و میهن اسلامی خویش می‌باشند.»
هم‌زمان با پذیرش قطعنامه 598 از سوی ایران، موضوع تبادل اسرا بین رؤسای جمهوری اسلامی ایران و عراق، جدّی شد و در 26 مرداد 1369، اولین گروه از آزادگان به خاک ایران پا نهادند. بنابراین، تبادل اسرا آغاز شد و مردم ایران اسلامی، یکپارچه به استقبال این عزیزان رفتند و این روز به یکی از بزرگ‌ترین پیروزی‌ها و جشن‌های انقلاب اسلامی مبدل شد.[1]
[1]. تلخیص از دائرةالمعارف دفاع مقدس، ج1، تهران: مرکز دائرةالمعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، 1390، ص151ـ146.
