اشخاص
کارتر، جیمی
فاطمه دفتری
1217 بازدید
جیمز ارل کارتر (1924م/1302ش)، سی‌ونهمین رئیس‌جمهور آمریکاست که دوران ریاست‌جمهوری‌اش، مصادف با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران بود.
جیمی کارتر سال 1924 (1302) در شهر پلینز ایالت جورجیا به دنیا آمد. او در رشته فیزیک تحصیل کرد و به استخدام نیروی دریایی درآمد. سال 1962 (1340)، از طرف ایالت جورجیا به سناتوری انتخاب شد. سال 1976 (1354)، به نمایندگی از حزب دموکرات، رئیس‌جمهور آمریکا شد و تا سال 1981 (1358) این سمت را در اختیار داشت.[1]
دفاع از ایران در زمان حکومت پهلوی از سیاست‌های کارتر بود و آن را از اولویت‌های آمریکا می‌دانست.[2] به همین منظور، در تقویت بنیه نظامی ایران می‌کوشید. در همین راستا، سایروس ونس، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، در 22 اردیبهشت 1356 به تهران سفر کرد و موافقت کارتر را با درخواست محمدرضا شاه مبنی بر فروش 160 فروند هواپیمای اف16 اعلام کرد.[3] کارتر همچنین به‌رغم مخالفت بیست سناتور آمریکا، با فروش هفت دستگاه رادار پرنده آواکس به ایران موافقت کرد و در پاسخ به مخالفان تأکید کرد که کمک به ایران، کمک به آمریکاست.[4]
سیاست ایران‌دوستی کارتر، با پیروزی انقلاب اسلامی پایان یافت و آمریکا وجوه نقد و طلاهای ایران در بانک‌های آمریکا را که بیش از هشت میلیارد دلار بود، توقیف کرد[5] و بنا بر فرمان 12710، جلوی واردات نفت از ایران را گرفت. همچنین اموال و دارایی‌های ایران در آمریکا را بلوکه کرد، حساب‌های بانکی ایران در بانک‌های آمریکایی را بست و مبادلات دلاری آمریکا با بانک‌های ایران را ممنوع کرد.[6]
دانشجویان پیرو خط امام در 4 نوامبر 1979، برابر با 13 آبان 1358، در قبال اقدامات آمریکا بر ضد ایران و مقاومت در برابر تسلیم محمدرضا شاه پهلوی ـ که مقام‌های ایرانی خواهان تحویل و محاکمه‌اش بودند[7] ـ سفارت آمریکا را تسخیر و کارکنان آن را بازداشت کردند.[8] امام خمینی نیز در سخنانی در 20 آبان 1358 به کارتر اعلام کردند: «کارتر، ما را از مبارزه نترساند. ما مرد جنگی هستیم و اهل مبارزه. ما ترجیح می‌دهیم که آبرویمان حفظ شود و شکممان گرسنه بماند.»[9] با بیشتر شدن تنش میان ایران و آمریکا در 9 آوریل 1980، برابر با 20 فروردین 1359، روابط سیاسی دو کشور کامل قطع شد.[10]
تسخیر سفارت آمریکا در ایران، رسوایی بزرگی برای کارتر بود. او برای حل این بحران و نجات گروگان‌ها اقداماتی کرد که با شکست روبه‌رو شد؛ از جمله عملیات نظامی در کویر طبس در اردیبهشت 1359.[11]
با شروع جنگ تحمیلی در شهریور 1359، کارتر امیدوار شد که این امر به آزادی گروگان‌های آمریکایی منجر شود[12]؛ اما از سوی دیگر، جنگ را خطری بزرگ برای صلح و ثبات منطقه می‌دانست.[13] او در سخنرانی‌اش در 11 مهر 1359 گفت آمریکا در بحران ایران و عراق، دو هدف دارد: دو کشور را وادار کند پای میز مذاکراه بنشینند، جلوی دخالت روسیه را در این بحران بگیرد.[14]
کارتر در ظاهر بر این نکته تأکید داشت که موضعی در حمایت از ایران یا عراق ندارد[15]، اما در 16 مهر 1359 اظهار کرد: اگر میانجیگری‌های میان ایران و عراق تأثیری نداشته باشد، کشورهای متحد آمریکا در خلیج فارس باید جانب عراق را بگیرند و از کمک‌های مادی و معنوی به آن دریغ نکنند.[16] در راستای همین سخنان و هم‌زمان با تحریم فروش تسهیلات و مهمات به ایران، به فروش تجهیزات نظامی به دولت عراق و تقویت توان نظامی آن کشور اقدام کرد.[17] این امر، در طول جنگ، مشکلات زیادی برای ایران در تأمین وسایل و تجهیزات مورد نیاز به وجود آورد.[18]
رونالد ریگان، رقیب کارتر در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، سیاست‌های کارتر در منطقه (غرب آسیا) را زیر سؤال برد و جنگ ایران و عراق را نتیجه سیاست او و نبود قاطعیت سیاست خارجی و ضعف توان دفاعی آمریکا برشمرد.[19]
جیمی کارتر، در 4 نوامبر 1980/ 13 آبان 1359، در انتخابات ریاست‌جمهوری، مغلوب رونالد ریگان شد.[20]
سال‌ها بعد، کارتر که خود در شعله‌ور شدن جنگ ایران و عراق نقش داشت، در سخنانی در 29 مهر 1366، سیاست‌های ریگان در خلیج فارس را محکوم کرد.[21]
جیمی کارتر، در دوره دوازده‌ساله حکومت جمهوری‌خواهان (هشت سال حکومت رونالد ریگان و چهار سال حکومت جورج هربرت واکر بوش) بر آمریکا، از سیاست کناره گرفت؛ اما با پیروزی بیل کلینتون از حزب دموکرات، دوباره وارد عرصه سیاست شد و در فرونشاندن بحران هسته‌ای کره شمالی و بحران هائیتی نقش مؤثری ایفا کرد.[22]
[1]. دانشنامه دانش‌گستر، ج12، تهران: مؤسسه علمی فرهنگی دانش‌گستر روز، 1389، ص546.
[2]. طیرانی، بهروز، روزشمار روابط ایران و آمریکا، تهران: مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، 1379، ص245.
[3]. همان، ص241 و 242.
[4]. همان، ص245 و 246.
[5]. همان، ص295.
[6]. واعظی، حسن، ایران و آمریکا، تهران: سروش، 1381، ص126؛ موسویان، سیدحسین، ایران و آمریکا، تهران: تیسا، 1393، ص83.
[7]. طیرانی، بهروز، روزشمار روابط ایران و آمریکا، ص294.
[8]. طلوعی، محمود، صد سال صد چهره (تاریخ مصور قرن بیستم)، تهران: نشر علم، 1378، ص1023.
[9]. طیرانی، بهروز، روزشمار روابط ایران و آمریکا، ص295.
[10]. طلوعی، محمود، صد سال صد چهره، ص1025.
[11]. کارتر، جیمی، ایران در خاطرات جیمی کارتر، مترجمان: ابراهیم ایران‌نژاد و طیبه غفاری، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1390، ص154.
[12]. روزشمار جنگ ایران و عراق، ج4، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چ دوم، 1375، ص84.
[13]. همان، ص124.
[14]. همان، ص278 و 279.
[15]. همان، ص84.
[16]. همان، ص344.
[17]. حسینی، سیدیعقوب، تاریخ نظامی جنگ تحمیلی، زمینه‌های بروز جنگ، ج1، تهران: انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1387، ص298.
[18]. همان، ص342.
[19]. روزشمار جنگ ایران و عراق، ج4، ص164 و 165.
[20]. طلوعی، محمود، صد سال صد چهره، ص1025.
[21]. طیرانی، بهروز، روزشمار روابط ایران و آمریکا، ص337.
[22]. ساجدی، احمد، مشاهیر سیاسی قرن بیستم، تهران: محراب قلم، 1374، ص328.
