پایگاه هفتم شکاری شیراز
محسن شیرمحمد
42 بازدید
پایگاه هفتم شکاری شیراز از جمله پایگاه‌های هوایی بود که در فرودگاه قدیم اطراف شهر شیراز شکل گرفت و در دوران دفاع مقدس در دفاع از آسمان کشور نقش داشت.
تأسیس پایگاه شیراز به اواسط دهه 1330 بازمی‌گردد. در سال 1335 با استقرار 2 فروند هواپیمای تک‌موتوره ال-20 در فرودگاه قدیم شیراز، پایگاه هوایی شیراز شکل گرفت،[1] سپس در سـال 1342، پایگاه پنجم ترابری (حمل‌ونقل) هوایی با استعداد پنج فروند هواپیمای ترابری از نوع هرکولس سی-130 در شیراز تشکیل شد و هفت سال بعد، در تیر 1349 به پایگاه مستقل هفتـم ترابری تغییر نام داد. اوّل اسفند همان سال با استقرار دو گردان هواپیمای شکاری بمب‌افکن اف-4 ضمن افزایش توان هوایی، این پایگاه به پایگاه هفتم شکاری شهرت یافت. در همین زمان یگان هواپیماهای سی-130 نیز به دو گردان افزایش یافت. ابتدای سال 1354، ستاد فرماندهی تاکتیکی هوایی نیز در پایگاه هفتم شکل گرفت و کلیه پایگاه‌های شکاری تحت امر این فرماندهی قرار گرفتند. در سال 1356 نیز جنگنده‌های اف-14 به استعداد یک اسکادرانِ 15 فروندی در این پایگاه گسترش یافتند که منجر به گسترش نقش پایگاه هفتم در پاسداری از آسمان جنوب کشور شد.
با پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1357، تغییرات جدیدی در نیروی هوایی ایجاد شد و از جمله ستاد فرماندهی تاکتیکی هوایی منحل شد و پایگاه‌های شکاری ازجمله پایگاه هفتم، بار دیگر زیر نظر معاونت عملیات فرماندهی نیروی هوایی قرار گرفتند.[2]
با آغاز بحران‌های داخلی در نقاط مختلف کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی، پایگاه شیراز به پشتیبانی از نیروهای مسلح برای مقابله با ضدانقلاب پرداخت.[3] سال 1359 و در آستانه جنگ تحمیلی، پایگاه هفتم دارای 16 فروند جنگنده اف-14 به همراه 22 فروند هواپیمای ترابری سی-130 و 6 فروند هواپیمای گشت دریایی پی.تری-اف بود.[4]
پایگاه شیراز، از جمله پایگاه‌های هوایی بود که روز 31 شهریور 1359 عراق به آن حمله کرد که خساراتی در پی نداشت.[5] در همین روز، پایگاه هفتم شکاری اقداماتی برای مقابله با دشمن انجام داد؛ از جمله 9 سورتی پرواز پوشش هوایی به وسیله جنگنده‌های اف-14 برای دفاع هوایی و 16 سورتی پرواز ترابری (هواپیماهای ترابری سی-130) برای جابجایی نیرو و محموله نظامی صورت گرفت.[6] روز بعد و در چارچوب عملیات کمان- 99 به منظور حمله هوایی گسترده به پایگاه‌ها و مراکز اصلی نظامی عراق، پایگاه شیراز نیز وارد عمل شد و جنگنده‌های اف-14 برای حمایت از جنگنده‌های خودی و مقابله با حملات هوایی دشمن،12 سورتی پرواز انجام دادند.[7]
یکی از یگان‌های مستقر در پایگاه شیراز، گردان شناسایی دور بود. این یگان دارای هواپیماهای چهارموتوره ویژه گشت دریایی موسوم به پی.تری. اف (پی3-اف) بود.[8] با آغاز جنگ تحمیلی با وجود آن که این هواپیماها، ماه‌ها پس از انقلاب زمین‌گیر شده بودند به همت متخصصان نیروی هوایی عملیاتی شده و به چرخه پروازی بازگشتند.[9] گردان شناسایی دور مستقر در پایگاه شیراز، پروازهای زیادی بر فراز خلیج فارس، تنگه هرمز و دریای عمان انجام داد که این مأموریت‌ها در شناسایی انواع شناورهای نظامی و تجاری بیگانه در این آب‌ها نقش داشت. اطلاعات مختلف به دست آمده از پرواز هواپیماهای پی.تری.اف همراه با عکس‌های گرفته‌شده به وسیله دوربین‌های این هواپیما، علاوه بر ارسال به فرماندهی اطلاعات و شناسایی نیروی هوایی، به نیروی دریایی هم ارسال می‌شد و در تحلیل‌ها، تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات بعدی ارتش و به ویژه نیروی دریایی اهمیت داشت.[10]
در جریان عملیات مروارید و انهدام نیروی دریایی عراق در 7 آذر 1359 نیز پایگاه شیراز نقش داشت. در این روز، جنگنده‌های اف-14 این پایگاه، 9 سورتی پرواز پوششی برای حمایت از نیروی دریایی انجام دادند و طی آن یک فروند از هواپیماهای دشمن را نیز ساقط کردند.[11]
هواپیماهای سی-130 پایگاه شیراز نیز در انتقال مهمات و تجهیزات و همچنین نیروهای نظامی طی عملیات مختلف در دوران دفاع مقدس حضور داشتند که به عنوان نمونه می‌توان به انتقال 1500 نفر از رزمندگان اسلام برای عملیات بیت‌المقدس از مشهد به خوزستان اشاره کرد.[12]
در جنگ نفتکش‌ها در خلیج‌فارس نیز، هواپیماهای اف-14 پایگاه هفتم با انجام سوخت‌گیری هوایی و پروازهای شبانه‌روزی به اسکورت نفتکش‌ها می‌پرداختند و مانع حملات هوایی دشمن می‌شدند تا صادرات نفت ایران ادامه یابد.[13]
نیمه دوم سال 1364، جنگنده‌های اف-14 این پایگاه به منظور صرفه‌جویی در هزینه نگهداری به پایگاه هوایی اصفهان فرستاده شدند و به دنبال آن، یک گردان جنگنده آموزشی اف-5 در سال 1365، در پایگاه شیراز مستقر شد.[14]
در بمباران بخش نظامی و غیر نظامی فرودگاه شیراز در 23 مهر 1365 به وسیله جنگنده‌های دشمن، 2 فروند هواپیمای بوئینگ 747 کاملاً منهدم و یک فروند بوئینگ 747 دیگر نیز آسیب فراوان دید. در این بمباران، به یک فروند هواپیمای مسافربری نیز خساراتی وارد آمد.[15]
بعد از دوران دفاع مقدس، پایگاه شیراز به یاد سرلشکر خلبان عباس دوران که در عملیات بمباران بغداد به شهادت رسید، به نام منطقه هوایی شهید دوران نامگذاری شد.[16] همچنین، تجهیزات پروازی جدید، از جمله بمب‌افکن‌های سوخو-24 و هواپیماهای ترابری سنگین ایلوشین-76 به مجموعه پرنده‌های پایگاه هفتم اضافه شد.[17] اکنون تعمیرات اساسی بمب‌افکن‌های سوخو-24 و هواپیماهای ترابری سی-130 در پایگاه شیراز انجام می‌شود[18] و سیمیلاتور (شبیه‌ساز پرواز) سوخو-24 نیز با تلاش متخصصان این پایگاه ساخته شده که در آموزش خلبانان به کار گرفته می‌شود.[19]
از برجسته‌ترین فرماندهان و خلبانان پایگاه شیراز در دوران دفاع مقدس می‌توان به حسن شالچیان، محمد فرح‌آور، محمد مسبوق و یدالله خلیلی اشاره کرد.[20] اکنون سرتیپ دوم خلبان مسعود جعفری فرماندهی منطقه هوایی شهید دوران شیراز را بر عهده دارد.[21]
[1]. آریانی، حامد، «پرواز از فارس تا آسمان خلیج فارس»، ماهنامه صف، ش 417، بهمن 1394، ص 19.
[2]. نمکی‌عراقی، علیرضا و دیگران، تاریخ نبردهای هوایی - عملیات کمان -99، ج 3، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 58.
[3] . آریانی، حامد، همان، ص20.
[4]. زینلی، نصرالله، آماد و پشتیبانی هوایی در دفاع مقدس، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1394، ص 261 و 264.
[5]. انصاری، مهدی و دیگران، روزشمار جنگ ایران و عراق، ج 4، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، چ دوم، 1375، ص 57.
[6]. هیئت تدوین تاریخ دفاع مقدس، تقویم مستند عملکرد نیروی الهی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران، ج 3، مهر 1359، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1397، ص 26.
[7]. همان، ص63؛ نمکی‌عراقی، علیرضا و دیگران، همان، ص30، 97 و 98.
[8]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص 50.
[9]. زینلی، نصرالله، همان، ص 320.
[10]. شیرمحمد، محسن، چشمان عقاب، ص50؛ شیرمحمد، محسن، «پاکبازان عرصه عشق»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 315، مرداد تا مهر 1397، ص 28.
[11]. مسبوق، محمد و علیرضا جواهری، عملیات مروارید، تهران، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1394، ص 171 و 172؛ نمکی‌عراقی، علیرضا و دیگران، همان، ص 77.
[12]. آریانی، حامد، همان، ص 20.
[13]. همان، ص 20.
[14]. نمکی‌عراقی، علیرضا و دیگران، همان، 58.
[15]. انصاری، مهدی و دیگران، همان، ص 351 و 352.
[16]. آریانی، حامد، همان، ص 19؛ خبرگزاری فارس، 13 اسفند 1391، www.farsnews.ir/news/13911212001049.
[17]. آریانی، حامد، همان، ص 21.
[18]. آریانی، حامد، همان، ص 21و32.
[19]. «شبیه‌ساز سوخو-24»، ماهنامه صف، ش 417، بهمن 1394، ص 32.
[20]. مسبوق، محمد و علیرضا جواهری، همان، ص193، 198 و 203؛ نمکی‌عراقی، علیرضا و دیگران، همان، ص 59 و 60.
[21]. خبرگزاری فارس، 6 فروردین 1399، www.farsnews.ir/news/13990106000323.
