موشک هاگ :: دانش‌نامه الکترونیکی دفاع مقدس

موشک هاگ

محسن شیرمحمد
209 بازدید

موشک زمین به هوای هاوک (MIM-23 HAWK) ساخت آمریکا که در ایران موشک هاگ نامیده می‌شود یکی از مهم‌ترین سلاح‌های پدافندی ایران علیه هواپیماهای جنگنده دشمن در دفاع مقدس بود.

هاگ موشکی مافوق صوت با برد متوسط و مخصوص دفاع هوایی در مقابل هواپیما و موشک‌های بالستیک در ارتفاع پست و متوسط است.[1] هاگ 5 متر طول و ۳۶ سانتی‌متر قطر دارد و با سرعت 5/2 ماخ، بین ۳۰ تا ۱۶ هزار متر اوج می‌گیرد و برد آن ۴۰ کیلومتر است.[2] سوخت آن جامد و سرجنگی موشک ۳۰ کیلوگرم است.[3]

سایت موشکی هاگ شامل یک مجموعه تجهیزات مختلف است. در قلب سایت، اتاقک مرکز فرماندهی آتشبار قرار دارد. در کنار این اتاقک و با فاصله، اتاقک بررسی مقدماتی شلیک موشک قرار می‌گیرد. چشم‌های سایت دو رادار کشف و شناسایی اهداف ارتفاع بالا و ارتفاع پایین هستند. پس از اینکه هدف کشف و شناسایی شد و بر اساس فرآیند استاندارد، موشک به طرف هدف شلیک شد، رادار مسیریابی و هدایت موشک وارد مدار می‌شود که در واقع یک واحد جداگانه از دو رادار قبلی است و با فاصله از آن‌ها در محوطه سایت قرار دارد. در آخر سه سکوی پرتاب در طرف چپ و سه سکوی پرتاب در طرف راست سایت قرار دارند که بر روی هر سکو، سه موشک و در مجموع هجده موشک بارگیری می‌شود.[4]

توسعه موشک هاگ در سال ۱۹۵۳ شروع و در سال ۱۹۶۰ ناتو با به‌کارگیری آن موافقت کرد.[5]

سامانه موشکی هاگ در سال 1354 وارد ایران شد و در قالب 8 گردان در مراکز عملیات منطقه‌ای و بعضی گروه‌های پدافندی مانند دزفول، تهران و بوشهر مستقر شد.[6]

با آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، تصمیم گرفته شد سایت‌های هاگ برای پوشش هوایی مناطق درگیری به منطقه نبرد آورده شوند.[7]

سیستم هاگ از فناوری الکترونیک پیشرفته روز برخوردار بود اما آموزش‌های آن تا پیروزی انقلاب اسلامی برای ایرانی‌ها کامل نشده بود و راه‌اندازی و جابجایی سایت‌های آن توسط آمریکایی‌ها انجام می‌شد که بسیار نیز پر هزینه و زمانبر بود.[8]

بر این اساس به ظاهر امکان جابجایی سایت هاگ برای نیروی هوایی ارتش امکان نداشت، اما تعدادی از نیروهای خلاق این نیرو مسئولیت این جابجایی را بر عهده گرفتند[9] و در اردیبهشت 1361 سه آتشبار کامل هاگ به نام تبوک، بدر و خیبر از گروه‌های پدافندی بوشهر، امیدیه و دزفول به منطقه عملیاتی بیت‌المقدس اعزام شدند. با این جابجایی از موشک هاگ برای پوشش هوایی عملیات‌های رمضان، مسلم ابن عقیل، محرم و والفجر مقدماتی نیز استفاده شد.[10] در 18 بهمن 1361 در یک اقدام نادر، یک فروند موشک اسکاد (زمین به زمین) عراق در منطقه عملیاتی والفجر مقدماتی (چزابه) هدف یک فروند موشک هاگ قرار گرفت و در آسمان منهدم شد.[11]

برای تأمین پدافند ارتفاع پست، در شش عملیات سال 1362 (والفجر 1 تا 6) نیز از سایت‌های هاگ استفاده شد. سنگین‌ترین عملیاتی که در آن از تجهیزات زمین به هوای هاگ استفاده شد عملیات خیبر در پایان سال ۱۳۶۲ بود. این عملیات را سه آتشبار هاگ پشتیبانی کردند[12] و در جریان آن سیستم هاگ خسارت‌های سنگینی نیز متحمل شد.[13]

با تشکیل قرارگاه رعد در 15 دی‌ 1364، پدافند هوایی فرصت بیشتری برای پرداختن به دفاع از مناطق داخلی ایران پیدا کرد. قرارگاه رعد با امکانات و نفرات فرماندهی لجستیک و مرکز پشتیبانی نهاجا، جبهه‌های نبرد را پوشش داد و حتی تجهیزات و سیستم‌های پدافندی را از دپوهای فرماندهی لجستیکی تأمین کرد، به طوری که سایت‌های هاگ مورد نیاز عملیات کربلا- ۴ و ۵ تأمین شد. از هشت سایت هاگ موجود در قرارگاه، همیشه ۶ مجموعه در مناطق عملیاتی جابجا می‌شد و دو مجموعه در حال سرویس بودند.[14]

به دلیل آسیب‌پذیر بودن سایت هاگ توسط موشک‌های ضد رادارِ هواپیماهای دشمن،[15] در اقدامی ابتکاری در عملیات والفجر-8 (بهمن 1364)، رادار سیستم موشکی زمین به هوای هاگ که نزدیک سکوهای پرتاب قرار دارد، از آن فاصله گرفت تا هواپیماهای دشمن که از فاصله بیشتر از ۶۵ کیلومتری موشک خود را پرتاب می‌کردند، مجبور شوند برای زدن دستگاه رادار هاگ جلوتر بیایند. این شرایط برای شلیک موشک هاگ بسیار مناسب بود و در برد ۵۰ مایلی خود می‌توانست هواپیمای دشمن را هدف قرار دهد.[16]

یکی دیگر از موارد مربوط به هاگ در دفاع مقدس، نصب این نوع موشک بر روی جنگنده‌های اف-14 بود. در آن زمان فرماندهان نیروی هوایی ارتش در پی آن بودند که به منظور حفظ و ارتقای قدرت و برتری هوایی، جایگزین مناسبی برای موشک فونیکس هواپیمای اف- ١٤ فراهم شود. کارکنان معاونت جهاد خودکفایی نهاجا پس از ماه‌ها بررسی و تحقیق موشک هاگ را پیشنهاد کردند.[17] تطبیق و هماهنگ‌سازی پایش موشک و هماهنگ کردن آن با رادار هواپیما که مشکل‌ترین مرحله اجرایی این پروژه بود، توسط متخصصان و نخبگان دانشگاهی کشور انجام شد.[18] در نهایت در 4 خرداد 1367 اولین پرواز آزمایشی برای شلیک موشک هاگ از هواپیمای اف-14 در میدان تیر سمنان با موفقیت انجام شد[19]و در عملیات مرصاد در مرداد 1367 یک هواپیمای میگ-29 عراق با شلیک موشک هاگ از هواپیمای اف14 ایران سقوط کرد.[20] در زمان جنگ، موشک‌های هاگ عملکرد مناسبی در ارتفاع متوسط داشتند ولی از نقاط ضعف هاگ این بود که نمی‌توانستند با هواپیماهای دشمن مانند میگ-۲۵ که در ارتفاع بالا پرواز می‌کنند، درگیر شوند.[21]

گفتنی است ایران در ماجرای مک فارلین بین سال 1364 و 1365، دست کم به ۲۳۵ سری قطعات موشک‌های هاگ دست یافت.[22]

بعد از جنگ و بر اساس تدابیر ابلاغی و اتخاذ شده در نیروی هوایی از اوایل سال ۱۳۸۵، بهینه‌سازی سامانه موشک هاگ در قالب طرح‌های تحقیقاتی انجام شد.[23] در ادامه سامانه پدافند هوایی «مرصاد» به عنوان نسخه بومی سامانه هاگ با روش مهندسی معکوس در داخل کشور تولید شد که اولین گام‌ برای ساخت سامانه‌های پدافند هوایی بومی بود.[24]

[1]. اصلانی، یعقوب، راکت و موشک‌های استراتژیک جهان- موشک‌های سطح به هوا، ج 6، تهران، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، ۱۳۸۰، ص 33.

[2]. همان، ص 38.

[3]. همان، ص 35.

[4]. بابامحمودی، مهدی، «شکارچی دوشنبه: گفتگو با سرهنگ پدافند خسرو جهانی، بخش نخست»، ماهنامه صنایع هوایی، ش 291، آبان 1394، ص 9.

[5]. اصلانی، یعقوب، همان، ص 36.

[6]. گروه اساتید معارف جنگ، معارف جنگ، تهران، انتشارات ایران سبز، 1393، ص 362.

[7]. همان، ص 372.

[8]. همان.

[9]. همان.

[10]. غلامی، براتعلی، پدافند هوایی: سیر توسعه و تکامل، ج 1، تهران، انتشارات ایران سبز، 1399، ص 123 و 124.

[11]. بابامحمودی، مهدی، همان، ص 11 و 12.

[12]. غلامی، براتعلی، همان، ص 125.

[13]. گروه اساتید معارف جنگ، همان، ص 375.

[14]. غلامی، براتعلی، همان، ص 138.

[15]. نمکی، علی‌رضا، نیروی هوایی در دفاع مقدس، تهران، انتشارات ایران سبز، 1389، ص 292.

[16]. همان، ص 319 ؛ «بررسی عملکرد سامانه «هاگ» در عملیات والفجر ۸ »، خبرگزاری دفاع مقدس،14 بهمن 1400،

wwww.defapress.ir/fa/news/504079.

[17]. کارشکی، محمدرضا، به سوی قله‌ها، تهران، انتشارات آجا، 1393، ص 254.

[18]. همان، ص 255.

[19]. همان، ص 256.

[20]. همان، ص 259 و 260.

[21]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن - جنگ ایران و عراق، ج 2، مترجم حسین یکتا، تهران، نشر مرزوبوم، 1390، ص ۳۸۳.

[22]. کردزمن، آنتونی و آبراهام واگنر، درس‌های جنگ مدرن، جنگ ایران و عراق، ج 1، مترجم حسین یکتا، تهران، نشر مرزوبوم، 1389، ص ۴67.

[23]. کارشکی، محمدرضا، همان، ص 241.

[24]. «سه سامانه پدافندی برتر جمهوری اسلامی ایران را بیشتر بشناسیم»، خبرگزاری تسنیم،11 خرداد 1400،