اشخاص

پالمه، اولاف

لیلا حیدری باطنی
871 بازدید

سون اولاف یوآخیم پالمه[1] (1927ـ1986) نخست‌وزیر سابق و رهبر حزب کارگران سوسیال دموکرات سوئد بود. او به عنوان نماینده دبیرکل سازمان ملل متحد، در طول جنگ تحمیلی عراق برضد ایران، چندین بار به ایران و عراق سفر کرد. به‌رغم تلاش پالمه و مذاکره با 2 دولت، مأموریت وی ناکام ماند.

پس از آغاز جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران در 31 شهریور 1359، کورت والدهایم، چهارمین دبیرکل وقت سازمان ملل متحد، فعالیت‌هایی برای میانجیگری و ایجاد صلح بین دو کشور انجام داد. والدهایم در 18 مهر 1359 (10 اکتبر 1980) برای رفع بحران عبور و مرور کشتی‌رانی بین‌المللی در منطقه برخورد و ایجاد امنیت و تجارت بین‌المللی قانونی، با «پیشنهاد پایمردی» دو دولت را به مدارا دعوت کرد. ایران طی دو نامه به پیشنهاد دبیرکل پاسخ مثبت داد و عبور و مرور همراه با امنیت کشتی‌های تجاری در اروندرود یا بنادر خرمشهر، آبادان و بصره را تحت پرچم سازمان ملل پذیرفت، اما دولت عراق پیشنهاد دبیرکل را به دلیل ادعای مالکیت بر اروندرود رد کرد.[2]

والدهایم با توجه به شکست مذاکرات صلح بین دو کشور، میانجیگری یک سیاست‌مدار سطح بالا را پیشنهاد کرد که شورای امنیت با آن موافقت کرد.[3] بیستم آبان 1359 (11 نوامبر 1980) دبیرکل در نامه‌ای به شورای امنیت اطلاع داد که ایران و عراق نیز با اعزام نماینده‌ای از سوی او به منطقه، موافقت کردند.[4] اولاف پالمه، نخست‌وزیر سابق سوئد (1976ـ 1969م؛ 1355ـ 1348ش) و رهبر حزب کارگران سوسیالیست آن کشور به‌ عنوان نماینده ویژه دبیرکل، این مأموریت را پذیرفت.[5] پالمه که زندگی سیاسی خود را از جوانی و مبارزه با آپارتاید در افریقای جنوبی آغاز کرده بود و راهپیمایی‌های ضد اشغالگری شوروی در چکسلواکی و تظاهرات ضد جنگ در استکهلم را نیز سازماندهی کرده بود،[6] مأموریت داشت در مورد ناامنی کشتی‌های تجاری براثر حملات هوایی و دریایی عراق و ایران در خلیج فارس، میانجیگری کند. بنابراین به همراه «دیگو کوردبس» به عنوان قائم‌مقام دبیرکل و هماهنگ‌کننده اقدامات او، به مقر شورای امنیت در نیویورک آمریکا سفر کرد و پس از قرار گرفتن در جریان جزئیات طرحی که سازمان ملل برای آتش‌بس بین ایران و عراق آماده کرده بود، به ایران آمد.[7]

پالمه با پنج دور مذاکره در دو پایتخت، ابتدا به شنیدن استدلال‌های طرفین بسنده کرد. پس از آن کوشش کرد نوعی برنامه حرکت برای کشتی‌ها تنظیم کند که به‌رغم ادامه جنگ، بر اساس آن بتوانند سالم از خلیج فارس خارج شوند. پالمه می‌دانست این برنامه، هزینه زیادی در بر خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد کرد هر دو کشور ایران و عراق، منابع لازم را در اختیار او بگذارند؛ اما دو طرف نپذیرفتند.[8] در واقع موضع‌گیری عراق برای تقویت ادعای حاکمیتش بر منطقه اروندرود و پذیرفتن کل هزینه‌های عملیات با همین ادعا، باعث شکست مذاکرات اولاف پالمه در دو کشور شد. در دیدار دوم پالمه از منطقه در 15 و 16 ژانویه 1981 (25 و 26 دی 1359) صدام اعلام کرد در صورتی از ایران خارج خواهد شد که ایران حقوق عراق در اروندرود را به رسمیت بشناسد.

در دیدار سوم، فوریه 1981 (بهمن 1359)، اولاف پالمه به این نتیجه رسید که دو دولت محکوم‌اند رودخانه را با هم اداره کنند.[9] به‌رغم پنج دور مذاکره از آبان 1359 تا اسفند1360 (نوامبر 1980 تا فوریه 1981) در دو پایتخت (تهران و بغداد)، او نتوانست دو دولت را مجاب کند.[10] حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس وقت مجلس شورای اسلامی، 31 خرداد 1360 با اولاف پالمه دیدار کرد. در این گفت‌وگو، پالمه طرح پایان جنگ، بدون امتیاز خواستن ایران از عراق را پیشنهاد داد. او شرط ایران مبنی بر خروج بی‌قیدوشرط نیروهای عراقی از مرزهای ایران را نپذیرفت و از مقامات ایرانی خواست به مذاکره و گفت‌وگو ادامه دهند. دوازدهم تیر 1360 ایران نیز پیشنهاد آتش‌بس در ماه رمضان پالمه را که در ژنو به سفیر ایران داده بود، نپذیرفت.[11]

پالمه در فوریه 1982 (بهمن 1360) مجدداً به بغداد و تهران سفر کرد تا جزئیات بیشتری از برنامه پیشنهادی خود ارائه کند؛ اما باز نتیجه‌ای در بر نداشت و او هرگونه اقدامی برای میانجیگری را مادامی که هر دو طرف خواستار اقدامی برای رسیدن به صلح نباشند بی‌فایده دانست.[12]

هشتم اسفند 1360 پالمه در بازدید از ایران با رئیس‌جمهور وقت ایران، آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، درباره صلح با عراق مذاکره کرد. ایران برای پذیرفتن صلح سه شرط گذاشت: خروج بی‌قیدوشرط عراق، پرداخت خسارات و کیفر متجاوز. پالمه با پذیرفتن شرط اول، خواهان مذاکره و حضور ناظران بین‌المللی برای رفع مشکلات در مرزها و پرداخت خسارات طرفین جنگ از سوی دولت‌های داوطلب بود. همچنین وی از ایران خواست تا گذشت کند و پیشنهاد آتش‌بس را بپذیرد.[13]

حجت‌الاسلام هاشمی رفسنجانی 18 اسفند 1360 در مصاحبه با نشریات، گفت‌وگوی پنج‌ساعته پالمه را بدون نتیجه مطلوب دانست و گفت: «ما و هئیت میانجی به این نتیجه رسیدیم عراق بدون اعمال فشار حاضر به تسلیم نیست.» هیئت میانجی به سرپرستی اولاف پالمه در این ملاقات، گفتند چون دادگاه نیستند، نمی‌توانند قضاوتی داشته باشند. آن‌ها هدف خود از این اقدام را میانجیگری و ایجاد صلح بین دو طرف جنگ عنوان کردند و گفتند اگر ایران امتیازی به عراق بدهد، متقابلاً عراق نیز کوتاه آمده و امتیاز می‌هد. در آخر قرار شد پالمه ماحصل گفت‌وگوها را در کنفرانس اسلامی سال آینده مطرح کند.[14]

15 مهر 1361 (7 اکتبر 1982) دبیرکل در گزارش خود به سازمان ملل نوشت که نماینده‌اش، اولاف پالمه، به‌رغم دیدارهای مکرر از ایران و عراق و گفت‌وگو با مقامات دو کشور، پیشرفتی در ایجاد صلح و آتش‌بس نداشته است.[15]

پس از اتمام دبیرکلی کورت والدهایم در سازمان ملل متحد، اولاف پالمه در همان سمت، به‌عنوان نماینده خاویر پرز دکوئیار باقی ماند، اما اقدامات مؤثری در زمینه مذاکره با دو کشور انجام نداد. چهاردهم دی 1361 سفیر سوئد در ایران از مقامات ایران تقاضا کرد اولاف پالمه که در این دوران برای بار دوم به نخست‌وزیری سوئد منصوب شده بود،[16] برای میانجیگری به ایران سفر کند.[17]

اولاف پالمه از سال 1982 (1361) تا 1986 (1364) مجدداً به نخست‌وزیری سوئد منصوب شد. وی به علت موضع‌گیری‌های خاص در سیاست خارجی مانند: میانجیگری بین جنگ ایران و عراق، همدلی با سازمان آزادی‌بخش فلسطین، موضع‌گیری برضد آپارتاید و انتقاد جدی به عملکرد دولت آمریکا در ایجاد جنگ ویتنام دشمنان زیادی را بر ضد خود برانگیخت. پروفسور «اولاف رویین»[18]، مورخ و استاد علوم سیاسی دانشگاه استکهلم، ضمن اشاره به پیشینه خانوادگی مرفه اولاف پالمه از یک سو و اشاره به سوابق مبارزاتی وی می‌گوید: «پالمه برای نخستین بار افکار عمومی سوئدی‌ها را به سرنوشت فلسطینیان جلب کرد. پیش از آن و از زمان جنگ جهانی دوم به این سو برخلاف خط مشی پالمه دولتمردان سوئدی به صورت قاطع و یکپارچه از اسرائیل در همه زمینه‌ها حمایت می‌کردند، اما او به ما فلسطینی‌های در تبعید را شناساند.»[19]

در 9 اسفند 1364 (28 فوریه 1986) اولاف پالمه به دست فرد ناشناسی که هیچ‌گاه شناسایی نشد، ترور و کشته شد.[20] دو هفته پس از ترور، مراسم تشییع وی با حضور رؤسای 119 کشور در میان تدابیر شدید امنیتی در استکهلم برگزار شد.[21] پس از آن گزارش سری کمیته حقیقت‌یاب ترور اولاف پالمه که مقامات امنیتی سوئد تشکیل داده بودند، بر طبق اسناد و مدارک، سازمان‌ها و اشخاص مختلفی از جمله رژیم نژادپرست آفریقای جنوبی، سازمان شبه‌نظامی پ.ک.ک وابسته به کردهای جدایی‌طلب ترکیه، سازمان سیا و پلیس مخفی سوئد را شناسایی، دستگیر و محاکمه کرد، اما همه آنان تبرئه شدند.[22] یکی از افرادی که در پرونده قتل اولاف پالمه دستگیر و محاکمه شد، امیر حیدری، ایرانی فراری متهم به قاچاق انسان، بود. گفته می‌شد از اهداف او در این اقدام، تخریب رابطه ایران با سوئد بود. البته وی به دلیل نبود سند متقن از نظر دادگاه، تبرئه و آزاد شد.[23]

[1]. Sven Olof Joachim Palme

[2]. کورت والدهایم، کاخ شیشه‌ای سیاست، مترجم عبدالرحمن صدریه، تهران: اطلاعات، 1374، ص254؛ مصفا، نسرین، طارم سری، مسعود، عالم، عبدالرحمن، مستقیمی، بهرام، تجاوز عراق به ایران و موضع‌گیری سازمان ملل متحد، تهران: دانشگاه تهران، 1397، ص168؛ خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج1، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1387، ص65.

[3]. کورت والدهایم، کاخ شیشه‌ای سیاست، ص255.

[4]. مصفا، نسرین، طارم سری، مسعود، عالم، عبدالرحمن، مستقیمی، بهرام، تجاوز عراق به ایران و موضع‌گیری سازمان ملل متحد، ص169؛ خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل متحد، ج1، ص73.

[5]. لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب یازدهم: هویزه آخرین گام‌های اشغالگر، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1373، ص133 و 249 و 267 و 279.

[6]. روزنامه شرق، ش715، 16 اسفند 1384، ص19.

[7]. کورت والدهایم، کاخ شیشه‌ای سیاست، ص256ـ254.

[8]. لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب یازدهم، ص133 و 249 و 267 و 279.

[9]. مصفا، نسرین، طارم سری، مسعود، عالم، عبدالرحمن، مستقیمی، بهرام، تجاوز عراق به ایران و موضع‌گیری سازمان ملل، ص171ـ169.

[10]. لطف‌الله‌زادگان، علی‌رضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب یازدهم، ص133 و 249 و 267 و 279.

[11]. هاشمی،‌ یاسر، عبور از بحران: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1378، ص187ـ166.

[12]. کورت والدهایم، کاخ شیشه‌ای سیاست، ص257.

[13]. هاشمی،‌ یاسر، عبور از بحران: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی، ص495.

[14]. هاشمی، محسن، هاشمی رفسنجانی مصاحبه‌ها سال 1360، ج1، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1378، ص320ـ318.

[15]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج1، ص31.

[16] مصفا، نسرین، طارم سری، مسعود، عالم، عبدالرحمن، مستقیمی، بهرام، تجاوز عراق به ایران و موضع‌گیری سازمان ملل متحد، ص171ـ169.

[17]. هاشمی، فاطمه، پس از بحران: کارنامه و خاطرات هاشمی رفسنجانی سال 1361، تهران: دفتر نشر معارف انقلاب، 1380، ص353 و 354.

[18]. Olof Ruin

[19]. روزنامه شرق، ش715، 16 اسفند 1384، ص19؛ روزنامه شرق، ش716، 17 اسفند 1384، ص19.

[20]. همان.

[21] روزنامه جمهوری اسلامی، ش1974، 25 اسفند 1364، سال هفتم، ص3.

[22]. روزنامه شرق، ش715، 16 اسفند 1384، ص 19؛ روزنامه شرق، ش716، 17 اسفند 1384، ص19.

[23]. https://aftabnews.ir/fa/news/416404