اشخاص
فکوری، جواد
فاطمه نوروزی
2012 بازدید
سرلشکر خلبان جواد فکوری (1360ـ1317)، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران و وزیر دفاع در سال‌های آغازین انقلاب اسلامی و همزمان با جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران بود. او سال 1360 در سانحه سقوط هواپیما به شهادت رسید.
جواد فکوری دی 1317 در محله چرنداپ، کوی شرکت، در تبریز به دنیا آمد. پدرش در دوران کودکی جواد همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. او دوران ابتدایی را در مدرسه اقبال واقع در محله قدیمی «دردار» تهران و تحصیلات متوسطه را در دبیرستان مروی گذراند و سال 1337 دیپلم گرفت. سال 1338 در آزمون سراسری دانشگاه شرکت کرد و در رشته پزشکی پذیرفته شد، اما به دلیل علاقه به خلبانی، انصراف داد و مهر همان سال وارد دانشکده خلبانی نیروی هوایی شد. او پس از گذراندن دوره مقدماتی، اولین پرواز مستقل خود را در خرداد 1339 با هواپیمای تی33 بر فراز آسمان دوشان تپه در تهران انجام داد.[1]
فکوری برای گذراندن دوره تکمیلی خلبانی، به آمریکا رفت و پس از یک‌سال‌ونیم با 263 ساعت پرواز، گواهینامه خلبانی هواپیمای شکاری بمب‌افکن اف4 را دریافت کرد. پس از بازگشت به ایران با درجه ستوان‌دومی در پایگاه یکم شکاری (مهرآباد تهران) مشغول خدمت شد و در ادامه به پایگاه هوایی شیراز منتقل شد.[2] وی در هشتم اسفند 1343 ازدواج کرد که ثمره آن دو پسر و یک دختر بود.[3]
مناصب عمده او تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، فرماندهی عملیات گردان 102 شکاری، گردان یکم شکاری شعبه استاندارد، گردان پرواز کور و عملیات تیپ سوم شکاری بود.[4] او سال 1356 برای گذراندن دوره ستاد و فرماندهی بار دیگر به آمریکا رفت و اسفند 1357، به ایران بازگشت.
جواد فکوری با 3340 ساعت پرواز با هواپیمای اف4، گذراندن دوره‌های آموزگاری پرواز و پرواز با انواع هواپیماهای جنگنده بمب‌افکن، یکی از خلبانان برتر نیروی هوایی در سطح جهان محسوب می‌شد.[5] او اول مرداد 1358 به فرماندهی پایگاه دوم شکاری تبریز منصوب شد.[6]
تبریز از اواخر سال 1357 درگیر اغتشاش حزب جدایی‌طلب حزب خلق مسلمان شده بود. در این جریان تعدادی از کارکنان پایگاه دوم شکاری ـ که از حامیان این حزب بودند ـ از فکوری اسلحه و مهمات درخواست کردند. فکوری مخالفت کرد و به گروگان گرفته شد. وی بعد از 48 ساعت به وسیله خلبان مصطفی اردستانی و تعدادی از افراد نیروی هوایی آزاد شد.[7] او در مقابله با افراد شورشی، موفق شد نظم و آرامش را در پایگاه دوم شکاری و شهر تبریز برقرار سازد، سپس به تهران منتقل و به فرماندهی پایگاه یکم شکاری منصوب شد. او در این سمت هم توانست با کمک کارکنان پایگاه، فعالیت طرفداران و افراد گروهک‌های چپ و منافق را خنثی کند.[8] فکوری در اواخر سال 1358 به سمت معاون عملیات نیروی هوایی منصوب شد و 7 خرداد 1359، حکم فرماندهی نیروی هوایی را از امام خمینی دریافت کرد.
فکوری در خنثی‌سازی کودتای نقاب (شهید نوژه) که در 17 تیر 1359 به وقوع پیوست، نقش چشمگیری داشت. در این راستا، در نامه‌ای به امام خمینی برای رفع مشکلات و رسیدگی به بازماندگان معدومین کودتا کسب تکلیف کرد که[9] امام در پاسخ به نامه او نوشتند: «خانواده کودتاچیان نوژه در دامان ملت اسلامی با رفاه زندگی کنند.»[10]
فکوری در 20 شهریور 1359، با حفظ سمت به عنوان وزیر دفاع دولت محمدعلی رجایی، نخست‌وزیر، برگزیده شد.
روز 31 شهریور 1359، در همان ساعات اول جنگ تحمیلی، جواد فکوری با اعلام وضعیت فوق‌العاده از همه فرماندهان پایگاه‌ها درخواست کرد آمادگی کامل برای مقابله جدی با دشمن داشته باشند. همچنین به پایگاه یکم شکاری مأموریت مقابله‌به‌مثل علیه عراق صادر کرد که همان روز خلبانان ایرانی توانستند پایگاه‌های هوایی کوت و شعیبیه را در حومه بصره بمباران کنند.
فکوری با ایفای نقش معاونت عملیات پایگاه‌های هوایی به اجرای طرح عملیاتی کمان 99 یا البرز اقدام کرد؛ به گونه‌ای که در نخستین ساعات یکم مهر 1359، هواپیماهای ایران به همه پایگاه‌های هوایی عراق به جز الولید حمله کردند. این عملیات به دلیل پرواز 140 فروند از هواپیماهای شکاری، به عملیات 140 فروندی معروف شد.[11]
دو هفته پس از آغاز جنگ تحمیلی، فکوری گزارشی از انبار هواپیماها و بمب‌افکن‌های پیشرفته در پایگاه الولید دریافت کرد. پس از برگزاری جلساتی با فرماندهان ارشد و مسئولان اطلاعات و عملیات نیروی هوایی، طرح عملیاتی حمله به این پایگاه تصویب و عملیات در 15 فروردین 1360 با موفقیت اجرا شد.[12]
جواد فکوری همچنین در طراحی و هدایت نیروهای عمل‌کننده عملیات ثامن‌الائمه‌علیه‌السلام در مهر 1360 نقش مؤثری داشت. پس از پیروزی در آن عملیات، روز هفتم مهر در مراسم بازدید از اسرای عراقی در قرارگاه عملیاتی لشکر 77 خراسان در ماهشهر به همراه ولی‌الله فلاحی و سرهنگ سیدموسی نامجوی، وزیر دفاع، شرکت کرد.
شامگاه هفتم مهر 1360 فکوری به همراه تعدادی از فرماندهان ارتش و سپاه به منظور ارائه گزارش پیروزی عملیات، با یک فروند هواپیمای سی130 عازم تهران شد. در منطقه جنوب غربی کهریزک، هواپیما سقوط کرد و آتش گرفت. در این سانحه سرتیپ جواد فکوری و فرماندهانی چون سرلشکر ولی‌الله فلاحی، سرهنگ موسی نامجوی، یوسف کلاهدوز و محمد جهان‌آرا و دیگر مسافران به شهادت رسیدند.[13] امام خمینی روز بعد از حادثه، پیامی به مناسبت شهادت این فرماندهان صادر کردند.[14] شورای موقت ریاست‌جمهوری نیز در اعلامیه‌ای سه روز عزای عمومی اعلام کرد.[15]
پیکر شهید سرتیپ جواد فکوری، به همراه دیگر شهدا، 9 مهر 1360 از مقابل دانشکده افسری در تهران، تشییع[16] و در قطعه 24، ردیف 73، شماره 25 گلزار شهدای بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد.[17]
[1]. قاضی میرسعید، سید حکمت، چشمی در آسمان، تهران: سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1383، ص17.
[2]. شاهد یاران، ش124، بهمن 1394، ص6.
[3]. مشتاق، زهرا، فکوری به روایت همسر شهید، تهران: روایت فتح، 1382، ص9 و 32 و 37 و 43.
[4]. قاضی میرسعید، سید حکمت، چشمی در آسمان، ص18.
[5]. شاهد یاران، ش124، ص7.
[6]. مهرنیا، احمد، ستاره‌های نبرد هوایی، ج3، تهران: سوره مهر، 1395، ص452.
[7]. شاهد یاران، ش124، ص8 و 9.
[8]. همان، ص8 و 9.
[9]. شاهد یاران، ش124، ص9.
[10]. همان، ص10.
[11]. قاضی میرسعید، سید حکمت، چشمی در آسمان، ص140ـ137؛ شاهد یاران، ش124، ص10 و 11.
[12]. شاهد یاران، ش124، ص11 و 12.
[13]. همان، ص12.
[14]. قاضی میرسعید، سید حکمت، چشمی در آسمان، ص171.
[15]. روزنامه کیهان، ش11397، 9 مهر 1360، ص2.
[16]. روزنامه جمهوری اسلامی، ش675، 11 مهر 1360، ص10.
[17]. http://mazareshahid.ir/11363
