عملیات‌ها

عملیات نصر

سعید علامیان
3792 بازدید

عملیات نصر 15 دی 1359 به فرماندهی ارتش جمهوری اسلامی و همراهی سپاه پاسداران، بسیج و نیروهای ستاد جنگ‌های نامنظم در منطقه جنوب هویزه و کرخه‌کور و منطقه فارسیات واقع در جنوب اهواز آغاز شد. این عملیات که ابتدا با موفقیت چشمگیری همراه بود، براثر پاتک‌های ارتش عراق با ناکامی مواجه شد و درنهایت 19 دی با عقب‌نشینی رزمندگان ایرانی به پایان رسید.

پس از عملیات آزادسازی سوسنگرد در 26 آبان 1359، مردم، مقامات و رهبران مذهبی خواستار بیرون راندن عراق از مناطق اشغالی بودند و این خواست مردم که در رسانه‌ها، سخنرانی‌ها و خطبه‌های نماز جمعه مطرح می‌شد، به مراکز تصمیم‌گیری از جمله شورای عالی دفاع منعکس شد. متعاقب آن ابوالحسن بنی‌صدر، رئیس‌جمهور وقت و فرمانده کل قوا، 26 آذر 1359 طرح یک عملیات آفندی را به فرماندهی نیروی زمینی ارتش ابلاغ کرد: «به نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران مأموریت داده می‌شود که طبق طرح مصوبه شورای عالی دفاع بلادرنگ در منطقه عمومی اهواز عملیات تعرضی را هدایت و دشمن را در منطقه کرخه‌کور ـ دب حردان منهدم کند و آماده گردد برای طرح‌های تنظیمی آن نیرو، خط مرز را ترمیم و بنابه دستور عملیات تعرضی را به خاک دشمن برای تصرف هدف‌های موصوف بکشاند. یعنی ظرف یک هفته باید حمله صورت بگیرد.»[1]

منطقه عملیات نصر از غرب به جاده سوسنگرد ـ هویزه و از شرق به رودخانه کارون و از شمال به جاده حمیدیه - سوسنگرد و از جنوب به جاده پادگان حمید در چهل کیلومتری جنوب اهواز محدود بود. رودخانه کرخه‌کور در مرکز این منطقه واقع است و عراقی‌ها قسمتی از کرانه شمالی آن را در اشغال داشتند. پادگان حمید نیز که هدف اصلی بود، در جنوب‌ شرقی این منطقه قرار داشت.[2]

در عملیات نصر، مأموریت نیروی زمینی ارتش، انهدام نیروهای عراقی در منطقه کرخه‌کور و جنوب غربی اهواز تعیین شده بود. در این مأموریت لشکرهای 92 و 16 زرهی، گردان 148 پیاده و گردان 291 زرهی لشکر 77، رزمندگانی از سپاه و تعدای از افراد ستاد جنگ‌های نامنظم مصطفی چمران شرکت داشتند.

برابر برآورد اطلاعاتی قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب، در مقابل رزمندگان ایرانی، دو لشکر کامل و تقویت‌شده عراقی قرار داشت و درمجموع توان رزمی فیزیکی آن‌ها دو برابر نیروهای ایرانی بود.[3]

شنبه 13 دی 1359، فرماندهان سپاه حمیدیه، سوسنگرد، هویزه و مسئولان عملیات و اطلاعات‌عملیات برای توجیه و هماهنگی به مقر فرماندهی لشکر 16 زرهی رفتند. قرار شد سپاه دو گروهان با تجهیزات در اختیار تیپ 3 همدان  و پنج گروهان در اختیار تیپ 1 لشکر 16 قزوین قرار دهد و در کنار هر عنصر زرهی، دو پاسدار برای شناسایی زمین حضور داشته باشد. ضمن اینکه، نیروی سپاه خراسان نیز همراه تیپ 2 دزفول بود.

منطقه فارسیات هم طبق طرح به لشکر 92 واگذار شده بود. قرار بود که تیپ 1 لشکر 92 در مقابل اهواز پدافند کند و دو گردان سوار زرهی هم پس از عبور از کارون تا سه کیلومتری جاده پیش بروند و جاده اهواز - خرمشهر را تهدید و در مرحله دوم در تصرف پادگان حمید کمک کند.[4]

عملیات نصر پس از پانزده دقیقه آتش تهیه، 15 دی 1359، در ساعت 10 صبح آغاز شد. ابتدا تیپ 3 همدان حرکت سریعی از محور ابوحمیظه ـ سوسنگرد آغاز کرد و با غافلگیری نیروهای پیاده عراق حدود 12 ظهر، با موفقیت از کرخه‌کور گذشت. تیپ 1 قزوین هم که قرار بود از هویزه حرکت کند، با سرعت کمتری به سمت جنوب کرخه‌کور پیشروی کرد. از محور فارسیات عملیات با بیست دقیقه تأخیر، یعنی 10:20 آغاز شد که این تأخیر زیان‌آور بود؛ اما نیروهای خودی روی هم رفته توانستند با تلفات کم حدود سی کیلومتر پیشروی کنند. در این روز عراقی‌ها فرصت جنگ نیافتند و آمار اسرای عراقی زیاد بود؛ حدود هشتصد نفر همراه با غنیمت بسیار. به‌این‌ترتیب، اولین روز عملیات با پیروزی به پایان رسید. بنی‌صدر در پیامی به امام خمینی، انجام عملیات موفقیت‌آمیز هویزه را به اطلاع ایشان رساند. امام خمینی نیز در پاسخ، از عملکرد قوای مسلح و رزمندگان تقدیر کرد و این پیروزی را تبریک گفت.[5]

طبق طرح عملیاتی، مرحله دوم حمله، 8 صبح 16 دی 1359 شروع شد. در این مرحله از عملیات، نیروهای زرهی و پیاده به سوی حمید و جوفیر پیشروی کردند. نیروهای سپاه نیز حدود یک کیلومتر از آن‌ها جلوتر بود. اما ساعتی بعد، آتش عراقی‌ها شدت گرفت و پیشروی رزمندگان متوقف شد. بااینکه تا ساعت 16 دستورات صادره همچنان تأکید بر مقاومت داشت، نیروهای زرهی عقب‌نشینی کردند. اما نیروهای پیاده سپاه که جلوتر از آنها بودند و از عقب‌نشینی اطلاع نداشتند، در محاصره عراقی‌ها قرار گرفتند. در این روز 140 تن از رزمندگان و نیروهای داوطلب بسیجی و دانشجویان پیرو خط امام شهید شدند.[6] از جمله شهیدان این روز، حسین علم‌الهدی از فرماندهان سپاه بود.[7]

هفدهم دی نیز دومین تیپ زرهی ایران گرفتار پاتک شدید عراق شد و به‌شدت صدمه دید.[8] این روند همچنان ادامه یافت و رزمندگان ایرانی به‌رغم تلاش برای پیشروی و مقاومت، درنهایت 19 دی ناچار به عقب‌نشینی کامل شدند و حداقل 88 تانک از دست دادند.[9] در این روز، عملیات نصر پس از 22 روز نبرد هوایی و پنج روز نبرد زمینی، بدون دستاورد فیزیکی و نیل به اهداف تعیین‌شده پایان یافت.[10]

با پیشروی نیروهای عراقی، هویزه در محاصره قرار گرفت و در 27 دی 1359 به اشغال آن‌ها درآمد و پس از شانزده ماه در 18 اردیبهشت 1361، در عملیات بیت‌المقدس آزاد شد.[11]

عملیات نصر با رویارویی دو نیروی زرهی آغاز شد و گسترده‌ترین جنگ تانک‌ها بعد از جنگ اکتبر نام گرفت.[12] (جنگ اعراب و اسرائیل در اکتبر 1973/ مهر 1352 که منجر به شکست اعراب شد.)[13] بعد از اشغال هویزه، رکود بر جبهه‌ها حاکم شد. شیوه حمله زرهی در روز و جنگ منظم به نتیجه نرسید. برای ایران جنگ زرهی به‌دلیل تلفات بالا و ناتوانی در جایگزین کردن تجهیزات جدید به‌دلیل اعمال تحریم اقتصادی، امکان‌پذیر نبود. در مقابل، عراق می‌توانست بدون محدودیت مالی و سیاسی، تجهیزات و سلاح‌های پیشرفته خریداری کند و به کار گیرد. تکرار جنگ منظم دو ارتش با استفاده از تجهیزات زرهی، به معنای قبول برتری عراق و استقبال از شکست بود. این عملیات باعث شد نیروهای انقلابی به‌تدریج در قالب سپاه و بسیج سازماندهی شوند و استراتژی جنگ مردمی با تکیه بر ایمان و تعهد نیروهای داوطلب بر کمبود تجهیزات و جنگ منظم زرهی غلبه کرد.[14]

[1]. خزایی، خداکرم، لشکر 16 زرهی قزوین در عملیات نصر، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، اداره کل حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان قزوین، 1394، ص10 و 11.

[2]. همان، ص12.

[3]. حسینی، یعقوب، بختیاری، مسعود، لطفی، محمدحسن، ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج2، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش جمهوری اسلامی ایران، 1373، ص114 و 115.

[4]. علامیان، سعید، حسن باقری، تهران: مرکز نشر آثار شهید حسن باقری، 1390، جلد اول، مجموعه آثار شهید حسن باقری ـ 8، ص427 و 428.

[5]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراف کتاب یازدهم: هویزه آخرین گام‌های اشغالگر، زمینگیر شدن و توقف کامل دشمن: 5 آبان تا 27 دی 1359، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1380، ص557؛ 559،  560.

[6]. همان، ص569-565.

[7]. همان، ص596.

[8]. همان، ص600.

[9]. همان، ص608 و 616 و617.

[10]. نمکی عراقی، علیرضا خلیلی، حسین، تاریخ نبردهای هوایی دفاع مقدس، ج ششم، تهران: ارتش جمهوری اسلامی ایران، نیروی هوایی، مرکز انتشارات راهبردی نهاجا، 1396، ص366.

[11]. حبیبی، ابوالقاسم، اطلس راهنما4: دشت آزادگان در جنگ، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسدارا، چ اول، 1381، ص74 و 111.

[12]. فصلنامه نگین ایران، سال اول، ش3، زمستان 1381، ص93.

[13]. دایره المعارف انقلاب اسلامی ویژه نوجوانان و جوانان، ج دوم، دفتر ادبیات انقلاب اسلامی، تهران، سوره مهر، 1384، ص49.

[14]. فصلنامه نگین ایران، ص93.