عملیات‌ها

عملیات مطلع‌الفجر

لیلا حیدری باطنی
348 بازدید

دی 1360 عملیات مطلع‌الفجر به فرماندهی مشترک ارتش جمهوری اسلامی ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در منطقه گیلان‌غرب استان کرمانشاه به اجرا درآمد. هدف از اجرای آن تصرف ارتفاعات شیاکوه و اطراف آن بود که به دلیل عدم پشتیبانی نیروهای خودی، مناطق تصرفی تثبیت نشد.

با آغاز جنگ تحمیلی در 31 شهریور 1359، عراق با پیشروی اولیه در استان‌های غربی ایران، ارتفاعات منطقه گیلان‌غرب مانند شیاکوه و چرمیان را اشغال و مواضع پدافندی محکمی ایجاد کرد. از سوی دیگر با اشغال مناطق دیده‌بانی مرزی، علاوه بر کنترل فعالیت و تحرکات نظامی ایران از مسافت دور، با ایجاد میادین مین و مواضع پدافندی گسترده‌تر، مانع از انجام هرگونه عملیات از سوی ایران در این مناطق شد. در ابتدای مهر 1360، تیپ 58 ذوالفقار ارتش، به قصد نفوذ تا عمق ده کیلومتری پشت استحکامات ارتش عراق، برای اولین بار طرح ذوالفقار 1 را تهیه و منتشر کرد.[1]

این طرح در ابتدا با نام «کربلای 7» و سپس «عملیات مطلع‌الفجر» در شمال‌غربی گیلان‌غرب و جنوب‌غربی سرپل‌ذهاب در بین ارتفاعات چرمیان، شیاکوه، تنگ قاسم و منطقه عمومی گیلان‌غرب که شامل زمین‌های حد فاصل کوه و رودخانه گیلان که معروف به دشت گیلان بود، در دستور اجرا قرار گرفت.[2]

ایجاد زمینه مناسب برای آزادسازی قصرشیرین، اشراف بر نفت‌شهر ایران و نفت‌شهر عراق و شهر بان‌میل عراق و پشتیبانی از عملیات‌های بزرگ جبهه جنوب، از جمله آزادسازی بستان از اهداف این عملیات بودند.[3]

براین‌اساس لشکر 81 زرهی ارتش مأموریت یافت با به‌کارگیری تیپ 58 پیاده در شمال منطقه و با تلاش فرعی تیپ 3 در جنوب محور گیلان‌غرب ـ قصرشیرین، عملیات آفندی مطلع‌الفجر را اجرا کنند. بر پایه طرح عملیات، تیپ 3 زرهی باید از شمال به جنوب غرب حمله کرده و با تصرف ارتفاعات تنگ کورک و شمال تنگ قاسم‌آباد به اهداف تعیین‌شده می‌رسید. تیپ 58 پیاده نیز با هجوم از سمت شمال‌غربی، ارتفاعات چرمیان و شیاکوه (شاه‌کوه) در جنوب تنگ قاسم را تصرف می‌کرد.[4]

این عملیات با فرماندهی و هدایت قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش، با همکاری مشترک سپاه، ساعت 3 بامداد 20 آذر 1360 با رمز یا مهدی ادرکنی‌عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف آغاز و پس از هفده روز در 6 دی پایان یافت.[5]

عملیات در چهار جبهه اصلی بانسیران، شیاکوه، چرمیان، دشت گیلان و برآفتاب به عنوان جبهه فرعی جریان داشت که هر جبهه شامل چهار محور فرعی برای نفوذ به خطوط دفاعی دشمن بود. با شروع عملیات، شش گردان از سپاه، یک گردان از تیپ ذوالفقار و یک دسته تانک ارتش، در چهار محور از جبهه بانسیران ـ شیاکوه به سمت اهداف پیشروی کردند. تصرف ارتفاعات فریدون کوشیار، چاله بادام، بِزنیلی و انار و تپه‌های 4 و 5 در دامنه شرقی فریدون کوشیار در محور اول صورت گرفت. در محور دوم دو گردان از سپاه و گردان 1 تیپ 58 ارتش، ارتفاعات شیاکوه، حسن و حسین را آزاد کردند و در محور سوم یک گردان سپاه و یک گروهان از گردان 1 تیپ 58 توانستند ارتفاعات داره‌گر، چِل‌کسان و تَلوار را تصرف کنند. اما در محور چهارم، یک گردان از سپاه با تأخیر به منطقه تعیین‌شده رسید و ناکامی در یکی از محورهای جبهه چرمیان، نیروها را وادار به عقب‌نشینی کرد.[6]

در جبهه چرمیان هم نیروها از چهار محور وارد میدان شدند. در محور اول یک گردان از سپاه و گروهان 1 از گردان 3 تیپ ذوالفقار ارتش و یک دسته تانک، توانستند ارتفاعات گچی 1 و 2 و چرمیان را آزاد کنند، اما با شهادت چند نفر از فرماندهان اصلی محور و عدم سازماندهی نیروها، مناطق آزادشده، تثبیت نشد.

در محور دوم، یک گردان از سپاه و یک گروهان از گردان 3 تیپ 58 ارتش، درحالی‌که توانستند در ارتفاعات کِلینه، کسرخان و دیدگاه سِرتْتان مستقر شوند، اما نتوانستند مناطق تصرف‌شده را تثبیت کنند و فقط دیدگاه سرتتان در دامنه شمال شرقی کوه چرمیان تثبیت شد. همچنین سه دستگاه تانک دشمن، به غنیمت گرفته شد. در محور سوم این جبهه، یک گردان از سپاه و یک گروهان از گردان 3 تیپ 58 ذوالفقار ارتش به اهداف تعیین‌شده رسیدند و ارتفاعات کلکه طلا و دیزه‌کِش را آزاد کردند. در این محور تعدادی از نیروهای عراق به اسارت درآمدند و رزمندگان ایران دو قبضه توپ 130 میلی‌متری دشمن را با سلاح آرپی‌جی منهدم کرده و موفق به سرنگونی یک فروند بالگرد عراقی شدند. در محور چهارم جبهه چرمیان، با حضور نیروهای عراق در جناح راست تنگ قاسم‌آباد و عدم موفقیت نیروها در جبهه برآفتاب در رسیدن به اهداف تعیین‌شده، رزمندگان ایران نتوانستند به عمق منطقه نفوذ کرده و تا روستای سرتتان پیشروی کنند.[7]

در 20 آذر فرماندهان سپاه و ارتش و همچنین ستاد مشترک ارتش، نتایج نخستین روز عملیات را با انتشار اطلاعیه‌ای تشریح کردند. پس از آن امام خمینی به سربازان و فرماندهان برای پیروزی‌های به‌دست آمده، تبریک گفتند.[8] در همین روز غلام‌علی پیچک فرمانده محور تنگ کورک در ارتفاعات برآفتاب به شهادت رسید.[9]

رزمندگان ایران در سومین محور عملیات، جبهه دشت گیلان (غرب) در شرق کوه چرمیان، از چهار محور فرعی وارد عمل شدند. در محور اول یک گردان سپاه و یک گروهان از گردان 2 تیپ 58 ذوالفقار ارتش، قله 920 و تپه‌های مراد و صدفی را تصرف کردند؛ ولی با ناکامی نیروها در جبهه چرمیان و تسلط دشمن بر ارتفاعات، مجبور به عقب‌نشینی از مناطق تصرفی شدند. محور دوم این جبهه نیز با عدم تصرف ارتفاع ابرویی موش‌کنان در محور اول، پیشروی تا ارتفاع مرجان امکان‌پذیر نشد. رزمندگان ایران در محور سوم نیز به علت شهادت فرمانده محور و عدم شناسایی دقیق منطقه، فقط توانستند در جاده آسفالت سرپل‌ذهاب ـ قصرشیرین استقرار یابند. در محور چهارم هم نیروهای چریکی سپاه، طبق اهداف پیش‌بینی‌شده، می‌بایست ارتفاعات بوره سوار، قِیطول مرجان، مرجان و گامقال را تصرف کنند، ولی با روی مین رفتن فرمانده این محور و عدم موفقیت نیروها در جبهه چرمیان در سمت راست و جبهه تنگ کورک در سمت چپ منطقه عملیاتی، اهداف این محور تأمین نشد.[10]

در جبهه برآفتاب که از محورهای فرعی عملیات محسوب می‌شد، با وجود پیروزی‌های اولیه در تصرف بخشی از ارتفاعات پشت تنگ کورک، تنگ قاسم‌آباد، تیغه برآفتاب، با افزایش فشار عراق و عدم شناسایی منطقه، نیروها عقب‌نشینی کردند. بااینکه بیشترین اهداف عملیات در محور جنوبی (شیاکوه و چرمیان) تأمین شد، اما در محورهای شمالی با موفقیت همراه نبود.[11]

پاتک سنگین و مداوم نیروهای عراق از سویی و عدم امکان پشتیبانی نیروهای ایران به‌خاطر مسافت طولانی خط مقدم با عقبه جبهه‌ها از دیگر سو، باعث شد، عملیات پس از هفده روز با عدم تثبیت مناطق متصرفی مواجه و پایان عملیات اعلام شود.[12]

به‌طورکلی از نتایج عملیات باید به آزادسازی ارتفاعات چرمیان، شیاکوه، دیزه‌کش، برآفتاب، تنگ کورک، دشت شک‌نیان و آبادی‌های گار، گورسفید، گورسوار در دشت گیلان‌غرب اشاره کرد. همچنین یک فروند بالگرد عراقی سرنگون، بیش از1700 نفر عراقی کشته و زخمی شدند و 140 نفر به اسارت رزمندگان ایران درآمد. در این عملیات تیپ‌های 2، 36، 412، 425، 503 پیاده، گردان 4 تانک و تیپ 32 نیروی مخصوص دشمن متلاشی و همچنین گروهان‌های کماندویی عراق، آسیب جدی دید.[13]

[1]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: نودید طراحان، 1383، ص66.

[2]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب شانزدهم: آزادسازی سرزمین‌های ایران گام دوم بستان، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1394، ص1152-939؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1389، ص56؛ تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج16: فتح بستان، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1384، ص520-518.

[3]. کاظمی، اصغر، بمو، تهران: سوره مهر، 1379، ص 50.

[4]. تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج16، ص520-518.

[5]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق کتاب شانزدهم، ص1152-939؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، ص56.

[6]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق کتاب شانزدهم، ص937.

[7]. همان ص939.

[8]. همان، ص1155-1152.

[9]. بابایی، گل‌علی، جبهه بغداد: کارنامه عملیاتی جبهه غرب در هشت سال دفاع مقدس، تهران: صاعقه، 1395، ص108.

[10]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق کتاب شانزدهم، ص1155-1152؛ رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، ص56.

[11]. لطف‌الله‌زادگان، علیرضا، روزشمار جنگ ایران و عراق کتاب شانزدهم، ص940.

[12]. رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق، ص56.

[13]. همان، ص66؛ تقویم تاریخ دفاع مقدس، ج16، ص497.