گزارش یک بازجویی
بهناز باقرپور
339 بازدید
«گزارش یک بازجویی» درباره محمدرضا جعفر عباس الجشعمی از اسرای جنگ تحمیلی عراق برضد ایران است.
محمدرضا جشعمی، اسفند 1365[1] در عملیات کربلای 5[2] اسیر شد. وی سرهنگ دوم نیروی مخصوص، فرمانده تیپ کماندویی سپاه هفتم عراق در جنگ تحمیلی بود. تیپ کماندویی سپاه هفتم از متهمان به شهادت‌رساندن غواصان با دسته بسته، در عملیات کربلای 4 هستند. جشعمی توسط مرتضی بشیری بازجویی شد.
چاپ اول کتاب گزارش یک بازجویی از یک سرهنگ اسیر عراقی، سال 1369 در 83 صفحه، در قطع رقعی، با جلد نرم، بهای 260 ریال، شمارگان 6600 نسخه، به پدیدآوری مرتضی بشیری، توسط حوزه هنری منتشر شد. طرح جلد کتاب، تصویر طراحی‌شده چهره یک مرد، بدون چشم است. قسمت اول عنوان، گزارش یک بازجویی، با رنگ مشکی، درشت، بالای جلد نوشته شده است. صفحات ابتدایی کتاب قبل از متن اصلی، به ترتیب عبارت‌اند از صفحه عنوان، شناسنامه و اشاره به قلم دفتر ادبیات و هنر مقاومت به تاریخ 12 آبان 1369. کتاب، خاطرات مرتضی بشیری از یک درجه‌دار اسیر عراقی است. در ابتدای محتوا، بشیری از ورود جشعمی به سوله موقت نگهداری اسیران عراقی و بازجویی از وی می‌گوید: «محمدرضا جشعمی سرهنگ دوم نیروی مخصوص، فرمانده تیپ کماندویی سپاه هفتم، 41 ساله، متأهل و دارای شش فرزند دختر، اهل الکوت استان واسط عراق.» در ادامه، او از رسیدگی پزشکی به جشعمی، انتقالش به کمپ «سپنتا» محل نگهدای اسرای عراقی نزدیک اهواز، استقبال نیروهای تحت امر جشعمی از وی، مواجهه اسرای عراقی با یکدیگر، مواجهه عدنان و خانواده‌اش (از معاودین عراقی) با جشعمی، نشست‌های خبری با حضور خبرنگاران خارجی و اسرا، سفر با اسرا به تهران، تهران‌گردی و ضبط یک برنامه تبلیغاتی از نگهداری اسرای عراقی در ایران، گفت‌وگوهایی که بین بشیری و اسرا صورت می‌گرفت، تحولات جسمی و روحی جشعمی طی دوران اسارت و سکته قلبی او می‌گوید. متن کتاب بدون فصل‌بندی و تصویر است، اما خاطرات در پنج بخش با علامت ستاره (*) از هم جدا شده‌اند. در برخی صفحات پانویس اضافه شده است. ترجمه «اشاره» به انگلیسی پایان‌بخش کتاب است.
چاپ دوم و سوم این کتاب، در سال 1397 همزمان با تغییر ناشر از «حوزه هنری» به «سوره مهر» منتشر شده است. طرح جلد سبزرنگ کتاب در این چاپ، دو صندلی روبه‌روی هم، همراه با تعدادی پرونده و یک چراغ آویز سقفی با نور تابیده‌شده به صندلی‌ها و پرونده‌هاست. عنوان با رنگ مشکی در پایین جلد نوشته شده است. طراح جلد این چاپ حسام صادقی است. در تجدید چاپ، محتوای کتاب تغییر نکرده است.
این اثر، هشتمین کتاب از سری خاطرات دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری است. برخلاف آنچه از عنوان کتاب برداشت می‌شود، فقط در سیزده صفحه ابتدایی متن، به شرح بازجویی جشعمی پرداخته شده است. این کتاب بخشی از خاطرات مرتضی بشیری از اسرای عراقی با محوریت محمدرضا جشعمی است و نه یک گزارش بازجویی. خاطرات این کتاب اگرچه مفصل و با جزئیات نیست، اما از نحوه رسیدگی به اسرای عراقی با امکانات پزشکی و غذایی تا مواجهه رزمندگان ایرانی و خانواده‌هایشان با این اسرا، به‌راحتی می‌توان مقایسه‌ای بین نگهداری اسرای عراقی در ایران، با نگهداری اسرای ایرانی در اردوگاه‌های عراق داشت؛ مانند خاطره روبه‌روشدن عدنان با جشعمی. ابراهیم برادر عدنان از غواصان عملیات کربلای 4 بود که به دست جشعمی و نیروهایش به شهادت رسید. بشیری لحظه مواجهه عدنان با جشعمی را این‌گونه روایت کرده است: «به محوطه که برگشتم، صحنه غریبی دیدم. درجا خشکم زد. ضربان قلبم به شماره افتاده بود و صدای آن را کاملاً می‌شنیدم... عدنان... چشمان نافذش را به چهره جشعمی دوخته بود... با خونی که بر گونه‌های عدنان دویده و عرقی که بر پیشانیش نشسته بود می‌شد ظاهر خشم و کینه او را مشاهده کرد... از اینکه عدنان در جست‌وجوی صحیح‌ترین راه برخورد با این اسیر بود و در فکرش امیال شخصی و خواسته‌های نفسانی را در برابر احکام الهی ارزیابی می‌کرد، مطمئن بودم... که عدنان با متانت گفت: محمدرضا اهلاً و سهلاً... مرحبا ضیفنا العزیز!»[3] در ادامه بشیری از رسیدگی پزشکی جشعمی توسط عدنان، تهیه‌کردن شیر و مهمان‌کردن او در خانه خودش می‌گوید.
کتاب در 4 اسفند 1369 به تقریظ رهبر انقلاب اسلامی رسید. شرح تقریظ چنین است: «اثر جالبی است. ابتکاری و نمونه نیز هست. توصیف‌های آن از طبیعت، حوادث جنگی، وضعیت‌های طبیعی بس زیباست. در آن، مبالغاتی در بیان و یکسونگری‌هایی در قضاوت و گاه برخی تنگ‌نظری‌ها و حتی سایه‌ای از خودستایی هست که می‌شود به جنبه‌های مثبت کتاب بخشیدشان. در شب چهارم اسفند 69 در لحظاتی از بدخوابی عصبی، مطالعه آن ـ که لحظاتی کمابیش مشابه را قبلاً هم فراگرفته بود ـ به پایان برده شد... کاش می‌فهمیدم چقدر از آن حقیقی و چقدر داستان‌سرایی است.»[4] روزنامه کیهان در 20 اردیبهشت 1388 در صفحه «فرهنگ و مقاومت» به معرفی این کتاب پرداخته است.[5] اسماعیل علوی (1394) در مطلبی با عنوان «گمانه‌زنی‌ها درباره قاتلان غواصان شهید، بازگشایی پرونده یک جنایت جنگی»، در روزنامه ایران در گفت‌وگو با مرتضی بشیری، به موضوع شهادت غواصان عملیات کربلای 4 و نقش جشعمی در این جنایت پرداخته است.[6] علاوه‌بر نسخه چاپی، نسخه الکترونیک کتاب «گزارش یک بازجویی»[7] نیز در دسترس است.
[1]. بهبودی، فاطمه، پوتین قرمزها، تهران: سوره مهر، 1396، ص372.
[2]. همان، ص29.
[3]. محمدرضا خوش آمدی. سلام مهمان عزیز.
[4]. شیرازی، علی، نوشته‌های روشن، قم: خط مقدم، 1399، چ پنجم، ص127.
[5]. روزنامه کیهان، ش19357، 20 خرداد 1388، ص9.
[6]. روزنامه ایران، ش6001، 24 مرداد 1394.
[7]. https://www.faraketab.ir/book/27732
