مکان‌ها
دهلاویه
شیرین فدایی
1942 بازدید
دهلاویه، روستایی در سیزده‌کیلومتری شمال غرب سوسنگرد در استان خوزستان و محل شهادت مصطفی چمران است. این روستا در 24 آبان 1359 به اشغال دشمن بعثی درآمد و در 27 شهریور 1360 در عملیات شهید مدنی آزاد و به خط مقدم نیروهای ایرانی در دفاع از سوسنگرد تبدیل شد.
مرکز حکومت این منطقه در دوره ساسانیان و قرن‌های نخست اسلامی، شهری به نام نهر تیری بود. چون آب رود کرخه، تیره و گل‌آلود بود، شهر بناشده در مجاورت آن را به این نام می‌خواندند. این منطقه، بعدها هویزه نام گرفت. در دوره خلفای اسلامی، دژی سرسبز بود و در زمان قاجار، اهمیت خود را از دست داد. پس از انقلاب، این منطقه، دشت آزادگان نامیده شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی، گروه جبهةالتحریر، وابسته به حزب بعث عراق، فعالیت‌های جدایی‌طلبانه‌اش را در شهرها و روستاهای مختلف از جمله دهلاویه آغاز کرد.
بعد از تهاجم عراق به ایران، ارتش عراق برای تصرف اهواز و نهایتاً اشغال خوزستان می‌بایست از دشت آزادگان می‌گذشت. عراق، لشکرهای خود را با دو فرماندهی مستقل و از دو محور برای رسیدن به این هدف گسیل کرد. محور یکم، چزابه ـ بستان ـ سوسنگرد ـ اهواز و محور دوم، طلائیه ـ جفیر ـ کرخه کور ـ اهواز بود. بیشترین نیروهایی که در دهلاویه و اطراف آن با مردم و رزمندگان درگیر شدند، نیروهای محور یکم بودند.[1]
روز 4 مهر 1359، عراق بستان را اشغال کرد. روستاهای حاشیه جاده سوسنگرد ـ بستان چنان کوچک بودند که در برابر پیشروی ارتش عراق اهمیت چندانی نداشتند. در هشتمین روز جنگ، لشکر 9 عراق، سوسنگرد را دور زد و به حمیدیه رسید و در نهایت سوسنگرد را اشغال کرد. تالی الدوری، فرمانده این لشکر، 58 نفر از اهالی عرب دشت آزادگان را به علت همکاری نکردن اعدام کرد. گروهی از روستاییان دهلاویه که در محاصره بودند، از منطقه گریختند و گروهی به دام افتادند. با تک متهورانه شهید غیور اصلی، ارتش عراق عقب‌نشینی کرد و دهم مهر، سوسنگرد آزاد شد و عراق بستان را هم تخلیه کرد.[2]
اواخر آبان 1359، عراق دوباره به دهلاویه حمله کرد. نیروهای رزمنده دهلاویه، بسیار کم بودند. رزمنده‌های تبریزی، برای دفاع از دهلاویه و کمک رسیدند. علی تجلایی (شهید) و پنجاه پاسدار تبریزی و نیروهای مردمی و سپاه سوسنگرد، چنان مقاومتی از خود نشان دادند که عراقی‌ها با بی‌سیم گزارش کردند که کار در دهلاویه گره خورده است. نیروهای عراقی، از سه طرف به سمت شهر پیشروی کردند و در نهایت دهلاویه سقوط کرد. تجلایی در یکی از یادداشت‌هایش نوشته است: در هجوم دشمن به محور دهلاویه، ده‌ها تانک و نفربر و بیش از چهار هزار نیروی پیاده شرکت داشتند. با من تماس گرفتند و گفتند که عقب‌نشینی کنم. در جواب گفتم تا آخرین نفس خواهم ایستاد.[3]
روز 26 آبان 1359، عملیات شکستن محاصره سوسنگرد آغاز شد و در جریان بازپس‌گیری دهلاویه، دکتر چمران زخمی شد. آمار شهدا زیاد شده بود؛ اما فتح دهلاویه برای رزمنده‌‌ها مهم بود. محاصره سوسنگرد شکسته شد. عراقی‌ها از شهر عقب نشستند و در شمال کوه‌های الله اکبر و در غرب در میانه راه سوسنگرد و دهلاویه سنگر گرفتند. سوسنگرد آزاد شد؛ اما تپههای الله اکبر و دهلاویه هنوز در دست عراقی‌ها بود. دهلاویه و غرب سوسنگرد، یکی از جبهه‌های تحت مسئولیت ستاد جنگ‌های نامنظم به فرماندهی دکتر چمران بود. ایرج رستمی، مسئول عملیات ستاد جنگ‌های نامنظم، در کنار دکتر چمران می‌جنگید. برای فتح دهلاویه می‌بایست تپههای الله اکبر آزاد می‌شد. تا وقتی این تپه‌ها در اشغال عراقی‌ها بود، آن‌ها به همه دشت اشراف داشتند و آزادسازی با مشکل روبه‌رو می‌شد. از اول سال، کندن کانالی به موازات جاده سوسنگرد ₋ بستان و به سمت دهلاویه به طول سه کیلومتر در حال اجرا بود. از این کانال ابتدا به عنوان سنگر استفاده می‌شد. حفر کانال به سمت غرب، تا هشتصدمتری خط دشمن ادامه پیدا کرد.
سرانجام 30 اردیبهشت 1360، دستور عملیات در شمال منطقه دهلاویه صادر شد. نیروهای سپاه، با همراهی نیروهای دکتر چمران، از ابتدای شب، حرکت در کانال را به سمت دشمن شروع کردند و ساعت سه‌ونیم بامداد به خط دشمن رسیدند. نیروها به دو گروه تقسیم شدند و از چپ و راست، دشمن را دور زدند و دشمن را غافل‌گیر کردند. مهم‌ترین و اصلی‌ترین نتیجه این عملیات، فتح تپههای الله اکبر بود.
خرداد 1360، درگیری در دهلاویه افزایش یافت. نیروهای دو طرف آن‌قدر به هم نزدیک شده بودند که با نارنجک می‌جنگیدند. ایرج رستمی در نبرد آزادسازی دهلاویه با اصابت گلوله توپ به شهادت رسید.
روز 31 خرداد 1360، مجلس به عدم کفایت بنی‌صدر رأی داد و در همان روز، دکتر مصطفی چمران به سبب اصابت ترکش خمپاره، در جبهه دهلاویه به شهادت رسید و خبر این واقعه، کام مردم را تلخ کرد.[4]
بعد از عملیاتی که به علت شهادت سروان رستمی، عملیات شهید رستمی نامیده شد، دشمن به‌رغم در اختیار داشتن دهلاویه، از آن عقب نشست و در غرب آن مستقر شد. برای آزادسازی خاکریز ارتش عراق از روستای دغاغله تا دهلاویه و آزادسازی این منطقه، عملیات مشترکی بین سپاه و ارتش به نام عملیات شهید مدنی در جنوب جاده بستان ₋ سوسنگرد اجرا شد. بدین ترتیب، روستای دهلاویه آزاد شد و تا عملیات بزرگ طریق‌القدس، خط مقدم نیروهای ایرانی برای دفاع از سوسنگرد بود.
امروزه، در دهلاویه بنای یادبود شهید چمران در محل شهادت او ساخته شده است. این یادمان در سال 1374 افتتاح و بعد از ده سال، پیکر شهید گمنامی در آن دفن شد. این یادمان، دارای سالن نمایش، کتابخانه، موزه و نمازخانه است.[5]
[1]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران: سوره سبز، چ سی‌وپنجم، 1393، ص60.
[2]. همان، ص23 و 24 و 26.
[3]. محمدی، جلال، ستاره بدر: پرتوی از حماسه‌های درخشان سردار رشید اسلام شهید علی تجلایی، تبریز: ستاد برگزاری کنگره بزرگداشت سرداران شهید آذربایجان شرقی، لشکر 31 مکانیزه عاشورا، 1384، ص61-59.
[4]. علایی، حسین، روند جنگ ایران و عراق، تهران: مرز و بوم، 1391، ص315؛ فتاحی، شیوا، دهلاویه، تهران: سازمان هنری و ادبیات دفاع مقدس، ستاد مرکزی راهیان نور، 1393، ص64-42.
[5]. فتاحی، شیوا، دهلاویه، ص73-70.
