عملیات‌ها

عملیات کربلا 1

فاطمه نوروزی
1537 بازدید

قرارگاه نجف سپاه پاسداران انقلاب اسلامی با همکاری ارتش جمهوری اسلامی ایران، عملیات کربلای 1 را در سال 1365 در ارتفاعات غرب کشور، جبهه میانی و مهران، به منظور آزادسازی آن مناطق اجرا کرد.

ارتش عراق بعد از پایان عملیات والفجر 8 و تصرف فاو توسط نیروهای ایران، با استفاده از استراتژی دفاع متحرک، مناطق بسیاری از غرب ایران را هدف تهاجم قرار داد.[1] حمله عراق از شمال و شرق سلیمانیه در 5 اسفند 1364 شروع و با اشغال مهران در 27 اردیبهشت 1365 تمام شد.[2]

قرارگاه نجف سپاه پس از اشغال مهران، برای جلوگیری از پیشروی بیشتر عراق در خاک ایران، وارد منطقه شد. نیروهای اطلاعات عملیات نیز با هدف بازپس‌گیری شهر مهران و ارتفاعات قلاویزان، سرتاسر خطوط دشمن را شناسایی کردند.[3]

خطوط عراق در محور جاده ایلام ـ مهران و باغ کشاورزی در شمال منطقه، از نیرو و استحکامات زیادی برخوردار بود. محور وسط، حد فاصل رودخانه گاوی و جاده دهلران ـ مهران، توان ضعیف‌تری نسبت به شمال داشت و محور جنوبی، مجموعه ارتفاعات قلاویزان، نیروی کمتر و استحکامات ضعیف‌تری از دو محور دیگر داشت.[4]

در طراحی مانور عملیات، سه راهکار بررسی شد: راهکار یکم، عبور از تپه‌های جنوبی و تصرف قلاویزان بود که دید و تیر مطلوبی برای نیروهای ایران فراهم می‌کرد؛ راهکار دوم، تپه‌های غلامی و باغ کشاورزی بود که باعث پرهیز از درگیری در بلندی‌های قلاویزان می‌شد؛ راهکار سوم، ترکیب این دو بود. قرارگاه نجف، راهکار سوم را مناسب‌تر می‌دانست؛ اما به علل گوناگون از جمله کمبود امکانات و نیرو، سرانجام راهکار یکم برگزیده شد.[5] براساس این طرح، محور اصلی عملیات، در جنوب یعنی ارتفاعات قلاویزان و یال‌های آن تا رودخانه گاوی قرار داده شد.[6]

قرارگاه نجف، با به‌کارگیری شش لشکر، پنج تیپ و یک گردان مستقل زرهی سپاه و تیپ 4 زرهی لشکر 21 حمزه ارتش، سازمان رزم خود را تشکیل داد.

نیروی هوایی و گروه 44 توپخانه ارتش، گروه 62 توپخانه سپاه، گردان ادوات قرارگاه نجف، تیپ‌های مهندسی 45 جوادالائمه‌علیه‌السلام و 43 امام علی‌علیه‌السلام از سپاه و یگان‌هایی از جهاد سازندگی پشتیبانی این عملیات را بر عهده داشتند. نیروی رزمی عراق در منطقه، شامل 42 گردان پیاده و 6 گردان زرهی بود.[7]

عراق به سبب در دست داشتن ارتفاعات منطقه، دید کاملی بر مواضع ایران داشت. نیروهای ایران، با استفاده از توپخانه و آتش، به اجرای تک در محور باغ کشاورزی و تپه‌های غلامی تظاهر کردند. این کار، دشمن را غافلگیر کرد.

عملیات در سه مرحله طراحی شد: مرحله یکم، تأمین تپه‌های قلاویزان تا روستای سیدحسن بود؛ مرحله دوم، جبال حمرین و شیار میگ سوخته و اطراف آن را در بر می‌گرفت؛ مرحله سوم، از روستای فرخ‌آباد تا قله 223 امتداد داشت.[8]

عملیات کربلای 1 در 9 تیر 1365 ساعت 23:30 با رمز یا اباالفضل العباس ادرکنی آغاز شد. روز قبل از شروع عملیات، دو گردان از لشکر علی‌بن‌ابیطالب‌علیه‌السلام برای دور زدن ارتفاعات قلاویزان حرکت کردند و در بامداد 9 تیر، پشت مواضع دشمن مستقر شدند. به علت پیشروی سریع نیروهای ایرانی، مراحل عملیات به پنج مرحله افزایش یافت.[9]

در مرحله یکم، به سبب غافلگیری نیروهای دشمن، نیروهای ایران با سرعت زیادی پیشروی کردند. تا عصر روز اول، با فتح بخش شرقی قلاویزان، مناطقی از جمله یال‌های جبال حمرین، جاده آب‌زیادی، چند تپه و روستای سیدحسن و... آزاد شد. همچنین تیپ 1 کماندویی عراق که همان روز به منطقه رسیده بود، منهدم شد.

در مرحله دوم، نیروهای تیپ 21 امام رضا‌علیه‌السلام توانستند شهر مهران را محاصره و نزدیک ظهر روز دوم عملیات، این شهر را آزاد کنند. همین‌طور آزادسازی مناطق مهم دیگری از جمله فرخ‌آباد، قلعه‌کهنه، پاسگاه رستم‌آباد و شیارها و تپه‌های قلاویزان، مقدمات مرحله سوم را فراهم آورد.[10]

در مرحله سوم، اهداف مورد نظر یعنی روستای فیروزآباد و ارتفاعات قلاویزان به صورت یک خط ممتد آزاد شد.[11]

مرحله چهارم، با پاتک عراق در ارتفاعات قلاویزان در روز جمعه 13 تیر آغاز شد که با مقاومت رزمندگان ایران شکست خورد. در ادامه، لشکر 10 سیدالشهدا‌علیه‌السلام، قسمت‌هایی از یال قله 210 را تصرف کرد.[12] در این مرحله از عملیات، سیدمحمدرضا دستواره، جانشین فرمانده لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله به شهادت رسید.[13]

مرحله پنجم، در صبح 15 تیر توسط لشکر 10 سیدالشهدا‌علیه‌السلام و لشکر 27 محمد رسول‌الله‌صلی‌الله‌علیه‌وآله با هدف تصرف قله اصلی 223 و یال‌های آن آغاز شد. در نهایت، قرارگاه تاکتیکی لشکر 17 زرهی و قرارگاه تاکتیکی تیپ 24 مکانیزه لشکر 10 دشمن منهدم شد و گروهی از عناصر آن از جمله فرمانده تیپ به اسارت درآمدند.[14]

پس از ده روز، عملیات کربلای 1 با پیروزی کامل در 19 تیر 1365 پایان یافت. در این نبرد، همه اهداف پیش‌بینی‌شده در طرح مانور و حتی فراتر از آن تأمین شد و بیش از 175 کیلومتر مربع از خاک ایران شامل بلندی‌های مهم قلاویزان و حمرین، دو پاسگاه مرزی، جاده مهم ایلام ـ مهران ـ دهلران، شهر مهران و روستاهای آن آزاد شد. همچنین نیروهای ایران توانستند به شهرهای زرباطیه و بدره عراق تسلط پیدا کنند. در این عملیات، تلفات و خسارات سنگینی به عراق تحمیل شد[15] که شامل ده هزار کشته و زخمی و 1210 نفر اسیر، انهدام 110 دستگاه تانک و نفربر و خودرو، و غنیمت‌گیری 69 دستگاه تانک و نفربر، 8 دستگاه مهندسی، 61 قبضه ادوات و 64 خودرو بود.[16] در این عملیات همچنین 1089 نفر از نیروهای ایران شهید و 4275 نفر مجروح شدند.[17]

آزادسازی مهران، به منزله شکست عراق در استراتژی دفاع متحرک بود. بازتاب این شکست در رسانه‌های گروهی جهان، بسیار گسترده بود؛ به‌طوری‌‌که آن را نشانه شکست‌پذیری عراق دانستند و بر تأثیر روانی آن تأکید کردند.[18]

[1]. عملیات کربلای 1، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، 1384، ص17.

[2]. حاجی وردی‌خان، مهدی، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهل‌ودوم، ج1: تداوم استراتژی دفاع متحرک عراق، اشغال مهران، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1397، ص443.

[3]. عملیات کربلای 1، ص22 و 23.

[4]. نخعی، هادی، جنگ در سال 65، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1367، ص108.

[5]. کیهان‌پناه، امیرحسین، اطلس راهنما10: مهران در جنگ، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1390، ص86.

[6]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج2: خرمشهر تا فاو، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1380، ص254.

[7]. عملیات کربلای 1، ص27.

[8]. کیهان‌پناه، امیرحسین، اطلس راهنما10، ص86.

[9]. همان، ص98.

[10]. همان، ص104ـ102.

[11]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج2، ص259.

[12]. عملیات کربلای 1، ص36.

[13]. کیهان‌پناه، امیرحسین، اطلس راهنما10، ص108.

[14]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج2، ص261.

[15]. کیهان‌پناه، امیرحسین، اطلس راهنما10، ص112.

[16]. عملیات کربلای 1، ص38.

[17]. کیهان‌پناه، امیرحسین، اطلس راهنما10، ص112.

[18]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق، ج2، ص268ـ263.

 

منابع برای مطالعه بیشتر:

1. حاجی‌خداوردی‌خان، مهدی، مهران در تحولات جنگ ایران و عراق، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1389.

2. اختری، مقصود، خاکریز خاطرات، تهران: جهاد سازندگی استان تهران، مرکز ثبت و نشر آثار دفاع مقدس، 1375.

3. مهران، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1385.

4. رزاق‌زاده، امیر، اطلس راهنما3: ایلام در جنگ، تهران: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1380.

5. شکری، سیدحسن، نونی صفر، تهران: دفتر ادبیات و هنر مقاومت، 1370.