آثار
پرواز شماره 22
مریم لطیفی
697 بازدید
کتاب پرواز شماره 22، زندگی خودنگاشت خلبان عراقی عصام عبدالوهاب الزبیدی است که در آذر 1365 به اسارات نیروهای ایران درآمد.
عصام عبدالوهاب الزبیدی در چند مأموریت هوایی در حاج عمران، جزیره فاو، منطقه مهران، جزایر مجنون و... شرکت داشت. وی در آخریت مأموریتش که ایجاد پارازیت در سیستم آتشبار موشک هاوک در جنوب دزفول بود، براثر پایان یافتن سوخت مجبور به ایجکت (پرش) در منطقه دزفول شد و به اسارات نیروهای خودی درآمد.
عبدالوهاب الزبیدی در دوران اسارات، خاطرات خود را از دوران کودکی تا زمان فرود در دزفول به نگارش درآورد. این خاطرات توسط محمد حسین زوارکعبه به فارسی ترجمه و تحت عنوان «پرواز شماره 22» به چاپ رسید.[1]
کتاب پرواز شماره 22 در سال 1370 با شمارگان 6600 نسخه، بهای 170 ریال، در 71 صفحه، با جلد نرم (شومیز) و در قطع رقعی به چاپ رسید. چاپ و صحافی کتاب را چاپخانه آرین، حروف‌چینی را میثاق و لیتوگرافی را حوزه هنری انجام داده و حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی به چاپ رسانده است.[2]
جلد کتاب به رنگ قرمز است که بر روی آن باند فرود هواپیما با خطوط زرد و قرمز ترسیم شده و هواپیمایی با رنگ قرمز بر روی آن فرود آمده است. بر روی بدنه اصلی هواپیما سه ستاره زرد به نشانه پرچم کشور عراق و بر روی بال‌ها عدد 22 به رنگ زرد که شماره پرواز است به تصویر درآمده است. عنوان اصلی کتاب به خط درشت سفید و به صورت افقی در بالای جلد کتاب و عنوان فرعی به رنگ سفید به صورت مورب در سمت راست نوشته شده است.
پس از صفحات عنوان و شناسنامه، یک نوشته کوتاه با عنوان «اشاره» آمده است. پس از یک مقدمه کوتاه به عنوان «یادداشت نویسنده»، محتوای اصلی کتاب که شامل خاطرات خودنوشت عبدالوهاب الزبیدی است به صورت پیوسته به نگارش درآمده است.
اشاره، از طرف «دفتر ادبیات و هنر مقاومت» در 3/10/1369 نوشته شده است. در اشاره آمده که عصام عبدالوهاب الزبیدی، اولین خلبان اسیر عراقی است که خاطرات دوران اسارت خود را به نگارش درآورده است. در یادداشت نویسنده، عبدالوهاب الزبیدی به طور خلاصه به بیان انگیزه‌هایش از نگارش خاطراتش پرداخته است. وی انگیزه و احساس درونی‌اش برای ثبت خاطرات تلخ و شیرین زندگی‌اش را مهم‌ترین دلیل نگارش خاطرات خود می‌داند.
متن اصلی کتاب با اتمام سوخت هواپیمای جنگنده مافوق صوت و دلهره خلبان برای پیداکردن محلی برای فرود اضطراری و در نهایت اتمام سوخت و ایجکت (پرش) خلبان شروع می‌شود. پس از آن، نویسنده به گذشته برمی‌گردد و به روایت زندگی‌اش می‌پردازد. از مباحث مهم کتاب می‌توان به این موارد اشاره کرد: بیان خصوصیات اخلاقی پدر، مادر، شطینت‌های دوران کودکی، سبک زندگی خانوادگی، ازدواج مجدد پدر و اثرات منفی آن بر زندگی وی و خواهرش، فوت پدر، نحوه ورود به خلبانی، اعزام به پاکستان برای شرکت در دوره خلبانی، پایان دوره آموزشی و بازگشت به عراق، اعزام به شوروری برای گذراندن یک دوره آموزشی پنج‌ماهه هواپیماهای پیشرفته ام3-22، بازگشت به عراق، اعزام به پایگاه هوایی البکر، ازدواج، اولین مأموریت جنگی در منطقه حاج عمران، مأموریت‌های بعدی در جزیره فاو، منطقه مهران، جزایر مجنون و...، پدرشدن، اضطراب و فشار روحی ناشی از مأموریت‌های پرواز، پذیرش مأموریت ایجاد پارازیت در سیستم آتشبار موشک هاوک در جنوب دزفول، اتمام سوخت و ایجکت (پذیرش) در منطقه دزفول به جای العماره.
متن اصلی کتاب 62 صفحه است. نویسنده بنابر ملاحظات سیاسی از بردن اسامی پرهیز داشته و هیچ اسمی از اعضای خانواده، دوستان و فرماندهان نظامی در کتاب نبرده است. در ابتدای کتاب نویسنده هدف از مأموریتش را انهدام سکوی موشک ضدهوایی هاوک در جنوب اهواز ذکر می‌کند، اما در صفحات پایانی مأموریتش را ایجاد پازایت در سیستم آتشبار موشک هاوک در جنوب دزفول بیان می‌کند که علت این تناقض مشخص نیست.
کتاب پرواز شماره 22 در سال 1397 برای بار دوم به چاپ رسید. در چاپ جدید، طراح جلد حسام صادقی و چاپ، صحافی و لیتوگرافی واژه‌پرداز اندیشه ـ چاپ اندیشه است که توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. در این چاپ، طرح جلد کتاب تغییر یافته و پس از اشاره، دو صفحه به تقریظ مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) اختصاص داده شده است. در صفحه اول دستخط ایشان و در صفحه دوم متن تایپی آن آمده است. در ویراستاری جدید در مجموع 23 صفحه به کتاب اضافه شده است.[3]
جلد جدید به رنگ سبز است که تصویر هواپیمایی به رنگ سیاه بر روی آن نشانده شده است و به سمت آسمان در حال پرواز است، درحالی‌که دو بال سفید فرشته قسمت پایین هواپیما و بال‌های آن را پوشش داده است. عنوان اصلی کتاب به خط درشت سیاه و به صورت افقی در پایین جلد کتاب نوشته شده است. در پشت جلد نیز تقریظ مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) در پایین جلد کتاب آمده است.
مقام معظم رهبری (مدظله‌العالی) این کتاب را در 27 خرداد 1371 تقریظ کرده است.[4] در تقریظ رهبری آمده است: «این کتاب از جهت ارائه اطلاعاتی درباره نیروی هوایی عراق و برخی مسائل جنبی خالی از فایده نیست. اشتباه‌گرفتن دزفول به جای العماره نقطه شیرین و جالب داستان است.»[5]
در سایت‌هایی همچون خبرگزاری دفاع مقدس، مشرق و تسنیم این کتاب برای خوانندگان معرفی شده است.[6] در جلد اول کتاب «پاره‌هایی از آنچه اتفاق افتاد» که شامل خاطرات کوتاه نظامیان عراقی است، خاطره «زمینی که...» از کتاب پرواز شماره 22 استخراج شده است.[7] در برخی از کتابخانه‌های عمومی همچون کتابخانه شهید بهشتی آشخانه (مرکز شهرستان مانه و سملقان در استان خراسان شمالی) و کتابخانه ابوسعید سیستانی زابل نیز جمع‌خوانی کتاب پرواز شماره 22 با حضور اعضا برگزار شد.[8] در مجموع تا سال 1401، از ویراست دوم کتاب پرواز شماره 22، دو چاپ منتشر شده است.
[1]. برای اطلاع بیشتر رک: عبدالوهاب الزبیدی، عصام، پرواز شماره 22: خاطرات خلبان عراقی، ترجمه: محمدحسین زوار کعبه، تهران: حوزه هنری، 1370.
[2]. همان، صفحه شناسنامه.
[3]. همان، ویراست دوم، 1397، صفحه شناسنامه
[4]. https://www.mashreghnews.ir/news/327195
[5]. عبدالوهاب الزبیدی، عصام، پرواز شماره 22، ویراست دوم.
[6]. https://defapress.ir/fa/news/4472؛
https://www.mashreghnews.ir/news/327195؛
https://www.tasnimnews.com/fa/news/1397/12/19/1965065
[7]. http://oral-history.ir/?page=post&id=1948
