لشکر 77 خراسان

محسن شیرمحمد
192 بازدید

لشکر 77 خراسان از یگان‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در شمال شرق ایران است که در جنگ تحمیلی حضور داشت.

 لشکر 77 دارای پیشینه تاریخی طولانی است. در سال 1300 دستور تشکیل قشون متحدالشکل صادر شد و یک لشکر به مرکزیت مشهد با نام لشکر شرق شکل گرفت.[1] این لشکر به تدریج توسعه یافت و با سه تیپ سازمانی با نام لشکر 77 خراسان در این استان مستقر شد. قبل از انقلاب اسلامى، فرمانده این لشکر، یکى از سه شخصیت مهم و اثرگذار منطقه بود. از جمله مأموریت‌هایی که این لشکر قبل از انقلاب در آن‌ حضور یافت، حضور در رزمایش نظامى کشورهاى عضو پیمان سنتو و جنگ ظفار، نیروهاى پاسدار صلح در ویتنام و فلسطین و همچنین امدادرسانی در زلزله سال 1357 در طبس بود.

این لشکر پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با آغاز بحران‌های داخلی  در مناطق ترکمن‌صحرا و کردستان حضور یافت.[2]

با آغاز جنگ تحمیلى، یگان‌های لشکر 77 به خوزستان اعزام شدند و در غرب دزفول و اهواز به مقابله با دشمن پرداختند.[3] اوایل آبان 1359 و به دنبال محاصره آبادان، گردان 153 لشکر 77 از طریق دریا و به ‌وسیله هواناو و بالگرد به این منطقه اعزام شد[4] و در 9 آبان در منطقه ذوالفقاری با دشمن درگیر و مانع از سقوط آبادان شد.[5]

سال 1359، لشکر 77 فرماندهی منطقه آبادان و خرمشهر را بر عهده گرفت و طرحی برای شکست حصر آبادان برنامه‌ریزی کرد.[6] بر اساس این طرح که به عملیات ثامن‌الائمه معروف شد، تیپ 1 و 2 و 3 لشکر 77 همراه با یگان‌هایی از سپاه پاسداران مأموریت آزادسازی مناطق اشغالی شرق رود کارون را بر عهده گرفتند.[7]

با آغاز این عملیات در بامداد 5 مهر 1360، تیپ 1 این لشکر از منطقه ذوالفقاری، تیپ 2 از فیاضیه و تیپ 3 از دارخوین به دشمن حمله کردند و پس از 2 روز نبرد، ضمن بیرون راندن نیروهای دشمن از شرق کارون، محاصره آبادان را شکستند. در پایان این عملیات اسرای عراقی در برابر فرماندهان عالی‌رتبه ارتش ایران رژه رفتند و سرهنگ سیدشهاب‌الدین جوادی فرمانده لشکر 77 به زبان عربی برای اسرا سخنرانی کرد.[8] بعد از این عملیات، لشکر 77 به لشکر «پیروز ثامن‌الائمه» معروف شد.[9]

لشکر 77 در عملیات فتح‌المبین و تصرف تپه ابوصلیبی خات و رادار نیز حضور داشت.[10] با شروع عملیات در 2 فروردین 1361، تیپ 3 لشکر 77 با نیروهای دشمن درگیر شد.[11] پس از 2 روز نبرد در این عملیات، 150 کیلومتر مربع از مناطق اشغالی خاک ایران از عین خوش تا فکه آزاد شد.[12]

سه تیپ از لشکر 77 در مرحله چهارم عملیات بیت‌المقدس نیز در قالب قرارگاه فجر وارد نبرد شد و مأموریت پدافند از پل نو و جلوگیری از فرار نیروهای دشمن از خرمشهر را بر عهده داشت.[13]

در تیر 1361، سه تیپ از لشکر 77  در عملیات رمضان، در جنوب غربی منطقه مرزی خوزستان  تحت امر قرارگاه فجر شرکت کرد.[14]

لشکر 77 در عملیات والفجر 1 در فروردین 1362 و در منطقه فکه و همچنین والفجر 2 در تیر 1362 و در منطقه شمال غرب که منجر به تصرف پادگان حاج‌عمران عراق شد، حضور  داشت.[15]

در عملیات خیبر در اسفند 1362 که منجر به تصرف جزیره مجنون شد، تیپ‌های 1، 2 و 3 لشکر 77 شرکت کرد. در همین منطقه و در اسفند سال 1363 در عملیات بدر نیز لشکر 77 حضور داشت.[16]

تیپ 1 لشکر 77 در عملیات قادر 1 و 2 در منطقه غرب اُشنویه در ماه‌های تیر و شهریور 1364 و در عملیات نصر 6 در مرداد 1366 و در منطقه میمک که 8 روز طول کشید همراه با سایر یگان‌های ارتش مشارکت داشت.[17]

در دوران دفاع مقدس با توجه به حضور شوروی در افغانستان و تهدید مرزهای شرقی ایران، برای مقابله با این تهدید، تیــپ 4 لشکر 77، تشکیل شد.[18]

فرماندهی لشکر 77 در دوران جنگ تحمیلی بر عهده سرهنگ سیدشهاب‌الدین جوادی، سرتیپ دوم عظیم اَزگَمی، سرهنگ منوچهر دژکام، سرهنگ علی‌ بخشی نیکفرد بود[19] و 2300  شهید و 15949 جانباز تقدیم انقلاب کرده است؛ همچنین 2865 نفر از نیروهای این لشکر به اسارت دشمن درآمدند.[20]

عمده نیروهای لشکر 77 خراسان تا چند سال پــس از پایان  دفاع مقدس، در جنوب و جنوب غربى کشور مستقر بودند و در مأموریت‌های گوناگون دفاع از مرز و پاک‌سازی میادین مین نقش داشتند. پس از پایان جنگ و با اجراى طرح رجعت، یگان‌های تابعه لشکر 77 در آذر 1371، از مناطق عملیاتى به منطقه سرزمینى خود برگشتند. در مرداد 1377، با تحرکات طالبان در افغانستان و ایجاد ناامنى و حساسیت‌های به وجود آمده در شرق کشور، تعدادى از یگان‌های این لشکر براى حراست از مرزهاى کشور و مبارزه با قاچاقچیان مواد مخدر، به نوار مرزى اعزام و در منطقه مستقر شدند.[21]

در سال 1381 تیپ 4 لشکر 77 با نام تیپ 38 زرهی تربت ‌جام از آن جدا شد. سپس در پی اجرای طرح ثامن، تیپ 277 قوچان، تیپ 377 مشهد و تیپ 177 تربت ‌حیدریه مستقل شدند و فقط نظارت بر امور این 3 تیپ بر عهده قرارگاه لشکر 77 است.[22] اکنون سرتیپ دوم عبدالرحمان ساسانیان فرمانده لشکر 77 خراسان است.[23]

[1]. رامین‌نژاد، رامین، تاریخ لشکر خراسان، ج 2، مشهد، آهنگ قلم، 1391، ص 13.

[2]. اکبری، حمیدرضا، «هشتمین معبر آسمان»، ماهنامه صف، ش 439، دی 1396، ص 61.

[3]. رامین‌نژاد، رامین، همان، ص 40 و 44 و 45.

[4]. شیرمحمد، محسن، برفراز دریاها ـ نگاهی به تاریخ هوادریا و حماسه اسکادران‌های هواناو، بالگرد و بال ثابت در جنگ تحمیلی، تهران، دفتر پژوهش‌های نظری و مطالعات راهبردی نیروی دریایی،1400، ص 148.

[5]. سروری، روح‌الله و ابوالقاسم جاودانی، عملیات ثامن‌الائمه، تهران، آجا، 1390، ص 69 و 70.

[6]. همان، ص 88 و 89.

[7]. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، نبردهای شرق کارون به روایت فرماندهان، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، 1379، چ اول، ص 176.

[8]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، 1393، چ سی و پنجم، ص 64.

[9]. اکبری، حمیدرضا، همان، ص 60.

[10]. حسینی، سیدیعقوب و دیگران، نقش ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس ـ نبردهای غرب دزفول، ج 1، تهران، سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1372، ص 215 و 216.

[11]. همان، ص 220.

[12]. جعفری، مجتبی، همان، ص 74.

[13]. درودیان، محمد، سیری در جنگ ایران و عراق ـ از خونین‌شهر تا خرمشهر، ج 1،‌ تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران، چ چهارم، 1377، ص 155 تا 158.

[14]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات رمضان، تهران، ایران سبز، 1392، ص 85.

[15]. رامین‌نژاد، رامین، همان، ص 130 و 131.

[16]. همان، ص 136 و 138.

[17]. همان، ص 144-143 و 158.

[18]. اکبری، حمیدرضا، همان، ص 62.

[19]. رامین‌نژاد، رامین، همان، ص 210.

[20]. همان، ص 173،176 و 178.

[21]. اکبری، حمیدرضا، «یگان تانک مقتدر در مؤلفه‌های نظامی»، ماهنامه صف، ش 442، فروردین و اردیبهشت 1397، ص 44.

[22]. اکبری، حمیدرضا، «متحرک و هجومی»، ماهنامه صف، ش 448، آبان 1397، ص 56؛ اکبری، حمیدرضا، «یگان تانک مقتدر در مؤلفه‌های نظامی»، ص 44؛ رامین‌نژاد، رامین، همان ، ص 62.

[23]. شبستان خبرگزاری شبستان، 27 اسفند 1397، www.shabestan.ir/detail/News/774296