مکان‌ها
گیلانغرب
میلاد مرادی، معصومه سجادیان
3146 بازدید
گیلانغرب یکی از شهرستان‌های مرزی غرب ایران در استان کرمانشاه است. این شهرستان از اولین روز جنگ تحمیلی عراق برضد ایران در شهریور 1359 درگیر جنگ شد و از محورهای عملیاتی مهم غرب کشور در طول جنگ بود.
مرکز شهرستان گیلانغرب در جنوب استان کرمانشاه، شهر گیلانغرب است. شهرستان گیلانغرب از سمت شمال با شهرستان سرپل‌ذهاب و دالاهو، از شرق با شهرستان اسلام‌آباد غرب، از غرب با شهرستان قصرشیرین و از جنوب با استان ایلام همسایه است. این شهرستان با وسعت 2367 کیلومتر مربع، دارای دو بخش مرکزی و گواور است. بیشتر جمعیت این شهرستان در روستا و مناطق عشایرنشین سکونت دارند.
نام شهرستان گیلانغرب در گذشته امله به معنای محل تجمع قبایل و طوایف بوده که در زمان رضاشاه به واسطه شباهت به جنگل‌های انبوه گیلان به گیلانغرب تغییر یافته است. زبان عمومی مردم این شهرستان کردی کلهری است و شیعه هستند. اقتصاد شهرستان بر کشاورزی و دامداری استوار است.
مهم‌ترین آثار باستانی شهرستان عبارت‌اند از: تپه قلاع (قلعه) در شهر گیلانغرب، زیارتگاه حضرت سلیمان در روستای چله، قدمگاه حضرت ابوالفضل‌علیه‌السلام در روستای کله‌جوب سفلی، قدمگاه امام محمدباقر‌علیه‌السلام در روستای گورسفید، چهل تن (چهل مرد) در روستای سراب مورت.[1]
روز 31 شهریور 1359 با تهاجم سراسری ارتش صدام، جنگده‌های میگ عراقی منطقه ویژنان در گیلانغرب را بمباران کردند،[2] سپس یک گروه رزمی از تیپ 1 زرهی لشکر 81 زرهی ارتش جمهوری اسلامی ایران برای تشکیل خط دوم پدافندی به محور گیلانغرب ـ قصرشیرین اعزام شد.
چهارم مهر 1359 قسمتی از گردان 285 از تیپ 2 زرهی لشکر 81 ارتش نیز به گیلانغرب اعزام شد و با هماهنگی ژاندارمری، اهالی گیلانغرب بسیج شدند تا از شهر دفاع کنند. بدین‌ترتیب، هسته مرکزی دفاع از گیلانغرب تشکیل و موفق شد از سقوط شهر جلوگیری کند. بعد از تصرف قصرشیرین، لشکر 4 پیاده ارتش عراق صبح روز 5 مهر 1359 به قصد تصرف گیلانغرب به سوی این شهر حرکت کردند[3] و به ورودی شهر گیلانغرب رسیدند. مردم منطقه با باز کردن جوی‌های آب کشاورزی به سمت محل عبور تانک‌های عراقی، باعث توقف لشکر مکانیزه عراق شدند.[4]
در درگیری‌های روز ششم و هفتم مهر هم نیروهای هوانیروز وارد عمل شدند.[5] با مقاومت گردان 285 تانک از تیپ 2 زرهی لشکر 81، ژاندارمری و نیروهای مردمی، نیروهای عراق تا روستای گورسفید عقب‌نشینی کردند.[6]
دهم مهر نیروهای عراق اهالی برخی روستاهای منطقه گیلانغرب را پراکنده کردند و در گورسفید نیروهای بومی با عراقی‌ها درگیر شدند.
از روز هفدهم مهر به حملات توپخانه افزوده شد. برای اولین بار ارتش عراق، 26 مهر 1359 گیلانغرب را هدف موشک میان‌برد زمین‌به‌زمین قرار داد. این موشک به خارج از مناطق مسکونی اصابت کرد و تلفات و خساراتی به بار نیاورد.[7]
به دنبال حمله عراق به گیلانغرب، مردم این شهر به چندین دسته تقسیم شدند: عده‌ای در شهر ماندند و با سلاح‌های قدیمی به جنگ با دشمن پرداختند و بعضی هم اسیر شدند، گروه دیگر به کوه‌های اطراف پناه بردند و بخشی دیگر با فاصله کمی از شهر چادر زدند که آن مناطق به‌مرور به اردوگاه تبدیل شد. مردم در اردوگاه‌هایی مانند تق‌توق بالا و پایین، دولابی، پل حاجی و دارتوت مستقر شدند، ولی با مشکل کمبود آب و آذوقه مواجه بودند.[8]
زنان گیلانغربی دوشادوش همسران و پدران و برادارن و فرزندانشان نقش بسزایی در جلوگیری از پیشروی عراقی‌ها ایفا کردند؛ به‌خصوص در تهیه تدارکات برای جبهه‌های مقاومت مردمی. فرنگیس حیدرپور یکی از زنان شجاع روستای گورسفید است که به تنهایی با سربازان عراقی مقابله کرد.[9]
با مقاومت اولیه عشایر و اهالی بومی گیلانغرب، نیروهای عراق در مقابل تنگ حاجیان و آبادی گورسفید و ارتفاع چغالوند مستقر شدند. بعد از این، عملیات آفندی تنگ حاجیان در 14 دی 1359 برای عقب راندن ارتش عراق از تنگ حاجیان و آزادسازی خط ارتباطی محور گیلانغرب در راستای هدف‌های مورد نظر نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران انجام شد.[10]
با انجام عملیات آفندی چغالوند در 26 اسفند 1359 و آزادسازی ارتفاع چغالوند، موقعیت دیده‌بانی و کنترل دشت گیلانغرب و محور گیلانغرب فراهم شد.[11]
پشتیبانی از عملیات‌های منطقه جنوب ایجاب می‌کرد سکون و آرامش در منطقه غرب به هم زده شود. بنابراین عملیات مطلع‌الفجر (شیاکوه) در 20 آذر 1360 به منظور تقلیل فشار دشمن در مناطق چرمیان و شیاکوه، تنگ قاسم‌آباد و دشت گیلانغرب (منطقه عمومی گیلانغرب) با فرماندهی و هدایت قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش جمهوری اسلامی ایران به اجرا درآمد و 27 روز ادامه یافت.[12]
ارتش عراق در 31 تیر 1367 بار دیگر به مرزهای ایران حمله و تا گیلانغرب پیشروی و این شهر را تصرف کرد، اما در 3 مرداد 1367 همزمان با اجرای عملیات مرصاد مجبور شد از جبهه میانی و غرب کشور عقب‌نشینی کند.[13]
در جنگ تحمیلی، شهرستان گیلانغرب بارها بمباران شد و 700 شهید، 2270 جانباز و 133 آزاده را به نام خود در تاریخ دفاع مقدس ثبت کرد.[14]
بیست‌ویکم آبان 1396 زلزله بزرگی در استان کرمانشاه رخ داد که براثر آن، به گیلانغرب هم خسارت‌های فراوانی وارد شد.[15]
آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای، به دلیل فداکاری‌‌های مردم گیلانغرب در ایام جنگ تحمیلی، از این شهر به عنوان دومین شهر مقاوم ایران یاد کرده‌اند.[16]
[1]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی، ج3: کرمانشاه در جنگ، تهران: بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1392، ص206-203.
[2]. انصاری، مهدی، یکتا، حسین، روزشمار جنگ ایران و عراق، کتاب چهارم: هجوم سراسری، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، چ دوم، 1375، ص48.
[3]. تمری، محمدرضا، گیلانغرب در جنگ، تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1392، ص26-22.
[4]. پرش‌ور، بهزاد، پرش‌ور، حسین، شهدای دومین شهر مقاوم کشور گیلانغرب، کرمانشاه: نشر مؤلفین، 1389، ص7.
[5]. تمری، محمدرضا، گیلانغرب در جنگ، ص29 و 32.
[6]. همان، ص30ـ28.
[7]. همان، ص34 و 38.
[8]. همان، ص118 و 119.
[9]. همان، ص91ـ89.
[10]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار: عملیات نیروهای زمینی در هشت سال دفاع مقدس، تهران: سوره سبز، 1383، ص36.
[11]. همان، ص43.
[12]. همان، ص66.
[13]. همان، ص154-152.
[14]. پرش‌ور، بهزاد، پرش‌ور، حسین، شهدای دومین شهر مقاوم کشور گیلانغرب، ص184.
[15]. روزنامه شرق، شم 3011، 23 آبان 1396، ص13.
[16]. پرش‌ور، بهزاد، پرش‌ور، حسین، شهدای دومین شهر مقاوم کشور گیلانغرب، ص2.
برای مطالعه بیشتر ر.ک:
کاظمی، اصغر، بمو، تهران: دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری، 1379.
