عملیات‌ها
عملیات امام علی (ع)
محسن شیرمحمد
320 دورہ
عملیات امام علی (ع) که به نام عملیات الله‌اکبر نیز مشهور است، روز 31 شهریور 1359 با مشارکت ارتش جمهوری اسلامی، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و ستاد جنگ‌های نامنظم دکتر چمران (شهید) در خوزستان (شمال رودخانه کرخه بین سوسنگرد و بستان) اجرا شد و به آزادی تپههای الله‌اکبر انجامید.
شاخه شرقی و غربی رودخانه کرخه (خوزستان) که از حمیدیه به سمت سوسنگرد و بستان جریان دارد، به دو قسمت متمایز شمال و جنوب رودخانه تقسیم می‌شود. در شمال رودخانه، تپههای رملی قرار دارند که از شمال حمیدیه شروع و تا ارتفاعات میشداغ در شمال بستان و تا نزدیکی مرز ایران و عراق امتداد می‌یابد. این تپههای رملی به مرور زمان سفت و محکم شده و حالت یک خط‌الرأس مداوم در شمال رودخانه کرخه پیدا کرده است. آخرین قسمت این خط‌الرأس، تپههای الله‌اکبر در شمال رودخانه، بین سوسنگرد و بستان است.[1]
اواخر دوره قاجار، در جنگ بین عشایر منطقه جنوب با ارتش بریتانیا، عشایر بر روی این تپه‌ها نماز خواندند و چون قبل از نماز بر بلندای آن‌ها اذان گفته شد، این تپه‌ها، الله‌اکبر نام گرفت.[2]
با شروع جنگ تحمیلی این تپه‌ها به عنوان عارضه‌ای حساس مورد توجه ارتش دشمن قرار گرفت و تیپ 35 لشکر 9 زرهی ارتش عراق پس از اشغال پاسگاه‌های مرزی سوبله و چزابه و پس از 2 روز توقف در اطراف بستان، به سمت تپههای الله‌اکبر به حرکت درآمد و 4 مهر 1359 این تپه‌ها را اشغال کرد. 10 مهر 1359، یک گردان رزمی از تیپ 3 لشکر 92 زرهی ارتش موفق شد قسمتی از تپههای الله‌اکبر را آزاد کند، اما دشمن دوباره در 19 مهر 1359 آن را به اشغال خود درآورد.[3]
اردیبهشت 1360 منطقه الله‌اکبر توسط فرماندهان نظامی ایران، برای انجام عملیات مناسب تشخیص داده شد.[4] هدف این عملیات تأمین امنیت سوسنگرد بود که از ابتدای جنگ یکی از هدف‌های راهبردی ارتش دشمن بود. دشمن چندین بار برای اشغال این شهر حمله کرده بود اما توسط نیروهای ایران دفع شده بود.[5]
بر اساس طرح تیپ 3 لشکر 92 زرهی اهواز (ارتش) که وظیفه اصلی عملیات را به عهده داشت، قرار بود دو گروه رزمی در جناح راست (شمال) از تپههای رملی عبور کرده و تپه شحیطیه در شمال غربی تپههای الله‌اکبر را تصرف و سپس مستقیماً به این تپ ها حمله کنند و قبل از رسیدن یگان‌های این تیپ به مواضع دشمن، نیروهای ستاد جنگ‌های نامنظم نیز از شمال و جنوب به مواضع دشمن نزدیک شده و نیروهای مقدم دشمن را نابود کنند.[6] قرار بود در جنوب رودخانه کرخه نیز تیپ 55 پیاده ارتش که تقویت شده بود با نیروهای سپاه پاسداران دست به حمله بزند و خاکریزهای مقدم دشمن را تصرف کند و تیپ یک لشکر 16 زرهی قزوین نیز، تیپ 55 را دنبال و پشتیبانی کند. ساعت شروع حمله، 4 صبح روز 31 اردیبهشت 1360 تعیین شد؛ مدت‌زمان آتش تهیه 30 دقیقه بود که از ساعت 30/3 آغاز می‌شد.[7]
فرماندهی عملیات با سرهنگ زرهی ستاد یعقوب حسینی (جانشین عملیاتی فرماندهی نیروی زمینی ارتش در جنوب) بود. قرارگاه مقدم نیروی زمینی ارتش در جنوب، در دزفول مستقر بود و برای هدایت عملیات، گروه فرماندهی قرارگاه مقدم، به اهواز عزیمت کردند و در کنار قرارگاه تاکتیکی لشکر 92 زرهی ارتش واقع در تپههای شمال غربی حمیدیه مستقر شدند.[8]
با آغاز عملیات، 8 گردان توپخانه با 100 قبضه توپ 130، 155، 175 و 203 میلی‌متری مواضع دشمن را زیر آتش گرفتند.[9] سپس تا ساعت 4 صبح رزمندگان خود را نزدیک سنگرهای دشمن رساندند و با آر.پی.جی-7، تانک‌ها و نفربرهای دشمن را زیر آتش گرفتند.[10] با روشنایی هوا، نیروهای تیپ 3 لشکر 92 زرهی به حرکت درآمدند و به سمت هدف پیشروی کردند. این پیشروی ابتدا در هر دو محور شمالی و جنوبی خیلی سریع بود، ولی محور شمالی که تلاش اصلی بود هنگام پیشروی به میدان مین برخورد کرد و متوقف شد. دشمن موفق شد، 6 تانک و 13 نفربر را با موشک ضد تانک از کار بیندازد. در نهایت تیپ 3 زرهی نتوانست میدان مین را دور بزند و هدف خود را که تپه شحیطیه بود، تصرف کند، ولی جناح چپ (جنوب) تیپ موفق شد تا ساعت 8 صبح یعنی ظرف 4 ساعت تپههای الله‌اکبر را تصرف کند؛ تلفات یگان محور جنوبی تیپ 3 نیز جزئی بود و فقط 2 دستگاه تانک آسیب دید.[11]
در جبهه جنوب رودخانه کرخه که لشکر 16 زرهی قزوین حمله می‌کرد، همزمان با حمله در شمال کرخه، تیپ 55 پیاده و نیروهای سپاه پاسداران به خاکریزهای عقب دشمن حمله کردند و در مراحل اولیه خاکریز سوم دشمن سقوط کرد و عناصر دشمن بدون مقاومت چشمگیری تسلیم شدند. با سقوط خاکریز سوم، خاکریزهای اول و دوم که از عقب مورد تهدید قرار گرفتند، بدون مقاومت چندانی تسلیم شدند[12] و لشکر 16 موفق شد هدف تعیین‌شده را قبل از ساعت 8 صبح تصرف کند. عملیات در جنوب کرخه خیلی ساده‌تر انجام گرفت و یگان‌های حمله‌ور به مانع مهمی برخورد نکردند. نیروهای ایران موفق شدند قبل از ساعت 10، هدف‌های تصرف شده را تحکیم کنند و برای مقابله با پاتک دشمن آماده شوند.[13]
در این عملیات 100 کیلومتر مربع از اراضی شمال سوسنگرد و از جمله تپههای الله‌اکبر آزاد شد و از افراد دشمن 500 نفر کشته و 700 نفر به اسارت درآمدند. 100 دستگاه تانک و نفربر منهدم و 2 دستگاه تانک تی-62 و 10 نفربر پی.ام.پی-1 به غنیمت گرفته شد.[14]
در روز حمله، ابوالحسن بنی‌صدر رئیس جمهور و سرتیپ ولی‌الله فلاحی جانشین رئیس ستاد مشترک و سرهنگ جواد فکوری وزیر دفاع از منطقه عملیات بازدید کردند. همزمان با این بازدید، تحرکات نیروهای عراق برای حمله متقابل مشاهده شد و یگان‌های زرهی دشمن از سمت بستان به طرف تپههای الله‌اکبر حرکت کردند، ولی با آتش توپخانه و تانک نیروهای ایران، از ادامه پیشروی خودداری و در حدود 4 کیلومتری مواضع نیروهای ایران متوقف شدند.[15]
ادامه عملیات، پاک کردن شحیطیه از عناصر دشمن بود، زیرا این تپه نسبت به مواضع یگان‌های ایران از غرب به شرق میدان دید و تیر خوبی داشت. موضوع، شب یکم خرداد 1360 در شورای عالی فرماندهی مطرح و تصمیم گرفته شد این تپه به وسیله پیاده‌نظام متشکل از نیروهای ستاد جنگ‌های نامنظم و گردان 145 مکانیزه تیپ 3 زرهی لشکر 92 زرهی اهواز (ارتش) با پشتیبانی آتش توپخانه و بالگردها تصرف شود. طرح‌ریزی و اجرای این مأموریت به سرهنگ مسعود منفرد نیاکی، فرمانده لشکر 92 زرهی اهواز (ارتش)، محول شد. دشمن در روز دوم خرداد 1360 پاتک شدیدی در منطقه الله‌اکبر زد، ولی با مقاومت تیپ 3 لشکر 92 زرهی مواجه و عقب‌نشینی کرد.[16]
در نهایت طرح پاکسازی تپه شحیطیه، روز پنجم خرداد 1360 اجرا شد و این تپه به تصرف نیروهای ایران درآمد.[17]
[1]. حسینی، سیدیعقوب، عملیات الله‌اکبر، تهران، ایران سبز، 1393، ص 28 و 29.
[2]. اردستانی، حسین، تاریخ شفاهی دفاع مقدس (روایت سیدیحیی صفوی، از سنندج تا خرمشهر)، ج 1، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1397، ص 250؛ پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی - خوزستان، ج 1، تهران، صریر، 1389، ص 136.
[3]. مشرق نیوز، «از تپههای الله‌اکبر چه می‌دانیم»، 14 اردیبهشت 1395،www.mashreghnews.ir/news/567561/.
[4]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، چ پنجاهم، 1398، ص 50.
[5]. حسینی، سیدیعقوب، همان، ص 247.
[6]. همان، ص 250 و 251.
[7]. همان، ص 251.
[8]. همان.
[9]. همان، ص 253.
[10]. همان.
[11]. همان، ص 254.
[12]. همان، ص 255.
[13]. همان، ص 256.
[14]. جعفری، مجتبی، همان، ص 50.
[15]. همان، ص 257.
[16]. همان.
[17]. مطمئنیان آرانی، علی، اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج 2، تهران، انتشارات سازمان عقیدتی سیاسی ارتش، 1395، ص 57.
