عملیات‌ها

بیت المقدس2

محسن شیرمحمد
19 دورہ

عملیات بیت المقدس 2 با هدف آزادسازی ارتفاعات غرب شهر ماووت عراق در شمال استان سلیمانیه این کشور در ۲۵ دی‌  1366 و با رمز  یا زهرا (س) توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی انجام شد.  

با بسته شدن راهکارهای عملیاتی ایران در جبهه‌های جنوب تا پایان سال 1365، سپاه پاسداران برای اجرای عملیات، بخشی از توان رزمی خود را به جبهه‌های شمال غرب و به ویژه شرق استان سلیمانیه عراق فرستاد.‌‌[1]

با انجام عملیات نصر4 (خرداد 1366) و تصرف شهر ماووت، امکان اجرای عملیات در جناح چپ این منطقه، شامل شرق رودخانه قلعه‌چولان فراهم شد. سپس با تصرف ارتفاع گرده‌رش در عملیات نصر 8 (مهر 1366) امکان عبور از رودخانه قلعه‌چولان و ورود به غرب آن و گسترش به سمت شمال غربی و جنوب آن نیز فراهم شد.

مجموع موفقیت‌های حاصله در مجموعه عملیات‌های پیشین و  فراهم شدن امکان گسترش نیروهای ایران در ارتفاعات شمال غرب شهر ماووت عراق، باعث شد تا عملیات بیت‌المقدس 2 برای تصرف چند ارتفاع دیگر طراحی شود.‌‌[2] ابتدا نام عملیات بیت‌المقدس1 بود اما در تهران، ستاد تبلیغات جنگ با این استدلال که عملیات آزادسازی خرمشهر به نام بیت‌المقدس بوده است، نام این عملیات را بیت‌المقدس2 اعلام کرد.‌‌[3]

منطقه عملیاتی بیت‌المقدس2 در شمال سلیمانیه و شامل منطقه عمومی دشت هرمدان و ارتفاعات ویولان، گوجار، قمیش، دولبشک، الاغلو و ارتفاع آمِدیَن بود. در این عملیات، پیشروی به سمت جنوب و غرب منطقه عملیاتی با هدف نزدیک شدن به شهر سلیمانیه و سد دوکان در منطقه قلعه‌دیزه برنامه‌ریزی شد.‌‌[4]

جهاد سازندگی، برای تدارک رزمندگان در عملیّات نصر 8،‌ در منطقه کوهستانی و صعب‌العبور یک جاده احداث کرده بود که نیروهای عمل‌کننده در عملیّات بیت‌المقدس2 نیز از این جاده استفاده کردند.‌‌[5]

موقعیت زمین منطقه و تقسیم آن به دو قسمت شرقی و غربی با رودخانه قلعه‌چولان، باعث شد تا برای اجرای عملیات بیت‌المقدس2، دو قرارگاه نجف و قدس آماده شوند.‌‌[6] هنگام عملیات نیز، رودخانه قلعه‌چولان با عرض 40 متر به دلیل بارندگی شدید، طغیان کرد و منطقه نیز با  5/1 متر برف سفیدپوش شد.‌‌[7]

به دلیل تعداد زیاد یگان‌های عمل‌کننده سپاه پاسداران، هدایت عملیات به طور جداگانه‌ بر عهده‌ 2 فرمانده و 2 قرارگاه گذاشته شد. قرارگاه نجف مسئول محور ارتفاعات قمیش و قرارگاه قدس مسئول محور ارتفاعات  آمدین، شدند.

در محور آمدین، یگان‌هایی از لشکرهای 10 سید‌الشهدا با 15 گردان، 27 محمد رسول‌‌الله (ص) با 8 گردان، 31 عاشورا با 8 گردان، 32 انصارالحسین با 7 گردان، 52 قدس با 5 گردان، 57 حضرت ابوالفضل (ع) با 4 گردان و تیپ زرهی 20 رمضان با 2 گروهان تانک خشایار (نفربر زرهی)، تحت هدایت قرارگاه قدس قرار گرفتند.

 در محور قمیش نیز، لشکر‌های 5 نصر با 12 گردان، 21 امام‌ رضا (ع) با 10 گردان، 55 شهدا با 6 گردان و تیپ‌های 12 قائم (عج) با 5 گردان، 18 الغدیر با 5 گردان، 35 امام حسن (ع) با 8 گردان و 48 فتح با 5 گردان استعداد قرارگاه نجف را تشکیل می‌دادند. در مجموع، استعداد 2 قرارگاه با حضور 15 یگان به 104 گردان رسید.‌‌[8]

از آنجا که عملیات بیت‌المقدس2، عملیات بزرگ سالانه ایران در سال 1366 بود و برای اولین بار در جبهه‌های شمال غرب اجرا می‌شد، علاوه بر علی شمخانی فرمانده وقت نیروی زمینی سپاه پاسداران، محسن رضایی فرمانده کل سپاه پاسداران نیز در قرارگاه عملیاتی حضور یافتند.‌‌[9]

با وجود مشکلات اجرای عملیات در فصل سرما، یخبندان و ارتفاعات صعب‌العبور، عملیات بیت‌المقدس2 در ساعت 1:15 صبح روز جمعه 25 دی 1366 با رمز یا زهرا (س) آغاز شد. ابتدا یگان‌های قرارگاه نجف و سپس نیروهای قرارگاه قدس در سه محور ویولان، دشت هرمدان و ارتفاع قمیش وارد عمل شدند.‌‌[10] در یک ابتکار، با سیم بکسل و ابزارهای لازم، پلی بر روی رودخانه قلعه‌چولان به طول 200 متر نصب شد. ارتفاع این پل تا لبه آب رودخانه 40 متر بود و نیروها 10 نفر 10 نفر از پل عبور می‌کردند.‌‌[11]

در مرحله اول عملیات، رزمندگان بر ۲۹ ارتفاع حساس مسلط شدند.‌‌[12] در این مرحله، دشت هرمدان و روستاهای قامیش، دری، شفره، مشکینه، باساوا و ارتفاعات ۱۵۹۸، ۱۶۵۲، ۱۴۴۹، ۱۲۲۵، ۱۴۷۳، ۱۰۴۵، ۹۹۰، ۹۹۳ و ۱۱۳۹ متری و ارتفاعات پنج‌گانه گوجار، ارتفاعات سه‌گانه واویلان، دره شیلانه و ارتفاعات دوگانه کوخه بین دولا و گلاله آزاد شد. با آزاد کردن این ارتفاعات، ۱۱۰ کیلومتر مربع از اراضی غرب شهر ماووت به کنترل نیروهای ایران درآمد.‌‌[13]

از جمله مشکلات برای ادامه عملیات بیت‌المقدس۲، هوشیاری دشمن، تخریب جاده و پل گرده‌رش بر اثر طغیان رودخانه و مسدودشدن عقبه عملیات و بارش برف سنگین و مداوم بود.‌‌[14] با این حال مرحله دوم عملیات سحرگاه روز 27 دی 1366 آغاز شد. در این مرحله نیز با وجود شرایط نامساعد جوی، سه قله دیگر از رشته‌کوه‌های گوجار و ارتفاعات ۱۱۰۰ و ۱۱۵ متری مشرف به دره قامیش آزاد و پاکسازی شد. همچنین ۲۰ کیلومتر مربع دیگر از اراضی غرب شهر ماووت به تصرف درآمد.‌‌[15] در این مرحله، عراق با اطلاع از نحوه تلاش‌های ایران در این منطقه، یگان‌های جدید و تجهیزات لازم به منطقه منتقل کرد.‌‌[16] عراق با استفاده از تیپ‌های کماندویی از سپاه یکم و پنجم و گردان کماندویی لشکر ۲۴ و تیپ ۴۱۳ پیاده، به طرف ارتفاعات ماووت پاتک کرد اما بیش از ۸۰ درصد از نیروهایش را از دست داد و باقی‌مانده نفرات دشمن با هراس منطقه را ترک کردند.‌‌[17]

مرحله سوم عملیات 30 دی 1366 آغاز شد و رزمندگان با گذشتن از دره زاب کوچک،‌‌[18] در شرایط نامساعد جوی موفق شدند از شهر ماووت عبور کرده و ارتفاعات مهم و راهبردی کرکر و نیز ارتفاعات ۲۴۸۲، ۲۵۴۵ و ۲۳۰۱ متری و رشته‌کوه‌های ویسی و یال ارتباطی قله اصلی و یولان به ویسی را به کنترل خود درآورند. در این مرحله ۱۵ کیلومتر مربع دیگر از اراضی عراق آزاد شد؛ قلعه‌دیزه در شمال عراق نیز با تسلط نیروهای ایران بر جناح چپ، زیر دید و تیر مستقیم ایران قرار گرفت. همچنین در این مرحله روستاهای ضرون، گلان و دشت قوچان آزاد شد و شهر ماووت که در عملیات نصر۴ آزاد شده بود، ولی هنوز در زیر دید و تیر دشمن قرار داشت به طور کامل تا شعاع ۱۰ کیلومتری از دید دشمن خارج شد.‌‌[19]

در عملیات بیت‌المقدس2،  از نیروهای ارتش عراق، تیپ‌های ۸۳ و ۶۰۳ پیاده، گردان یکم از تیپ ۴۱۲ و گردان تانک 7 نسیان به میزان 80 درصد، گردان‌های کماندویی لشکر ۳۹، گردان یکم از تیپ ۸۱ به میزان 50 درصد و گردان ۵۳ توپخانه به میزان 30 درصد، تیپ یکم کماندویی سپاه اول، تیپ سوم نیروی مخصوص گارد ریاست جمهوری و گردان کماندویی لشکر ۴۱ به میزان 70 تا 90 درصد منهدم شدند و 15 دستگاه تانک و نفربر، ۷۰ قبضه خمپاره‌انداز، ۲۱ خودرو، ۱۶ قبضه ضد هوایی، یک دستگاه رادار رازیت و تعداد قابل توجهی دستگاه‌های مخابراتی و مهندسی و مقادیری انواع سلاح سبک و مهمات  به غنیمت درآمد. 2000 نفر از نیروهای دشمن  نیز کشته و زخمی و 200 نفر اسیر شدند.‌‌[20]

همچنین در این عملیات با تصرف ارتفاعات آمدین، ویولان، گوجار، قمیش، تپه‌سوزنی و گرده شیلان، امکان تردد به مناطق آزاد‌ شده در داخل خاک عراق نیز فراهم گردید.‌‌[21]

در عملیات بیت‌المقدس2، هوانیروز با استفاده از25 بالگرد و با 828 ساعت پرواز، 2141 نفر نیرو،1120 نفر مجروح و 65 تن مهمات و تدارکات جابجا کرد. 3 بالگرد نیز مورد اصابت گلوله دشمن قرار گرفت.‌‌[22]

از جمله عوامل موفقیت در عملیات بیت‌المقدس2، آتش دقیق توپخانه سپاه پاسداران بود.‌‌[23]

[1]. اردستانی، حسین و یدالله ایزدی، روزشمار جنگ ایران و عراق (کتاب پنجاه و سوم، نبرد بزرگ زمستانی در جبهه شمالی)، ج 1، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1398، ص 25.

[2]. پوراحمد، احمد، جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس، تهران، بنیاد حفظ آثار ونشر ارزش‌های دفاع مقدس، چ دوم،1390، ص 391.

[3]. اردستانی، حسین و یدالله ایزدی، همان، ص 47

[4]. همشهری آنلاین، «آشنایی با عملیات بیت‌المقدس ۲»، 12 اسفند 1391، www.hamshahrionline.ir/news/203740.

[5]. همان.

[6]. پوراحمد، احمد، همان، ص 409

[7]. همشهری آنلاین، همان.

[8]. همان.

[9]. اردستانی، حسین و یدالله ایزدی، همان، ص 47

[10]. پوراحمد، احمد، همان، ص 409 و 410

[11]. همشهری آنلاین، همان.

[12]. پوراحمد، احمد، همان، ص 411.

[13]. همان، ص 412.

[14]. همان، ص 415.

[15]. همان، ص 412.

[16]. همان، ص 411.

[17]. همان، ص 413 و 414.

[18]. همان، ص 411.

[19]. همان، ص 412.

[20]. همان، ص 413.

[21]. همشهری آنلاین، همان.

[22]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نودید طراحان، 1388، ص 155 و 156.

[23]. پوراحمد، احمد، همان، ص 414.