آثار
شب به خیر فرمانده
زینب احمدی
6 دورہ
فیلم سینمایی شب بخیر فرمانده ساخته انسیه شاه‌حسینی در سال ۱۳۸۴ است و داستان یک خبرنگار خانم را در جبهه‌های جنگ تحمیلی روایت می‌کند.
کارگردان انسیه شاه‌حسینی، دستیار کارگردان وحید کاشی و سجاد سیدزاده، مدیر فیلمبرداری نادر معصومی، دستیار فیلمبردار کمال صفوی و آبتین سهامی، منشی صحنه آذر تجلی، زهرا جعفری، طراح صدا محمدرضا دلپاک، صدابردار عباس رستگارپور، تدوین‌گر کاوه حمیدی ایمانی، جلوه‌های ویژه محسن روزبهانی، طراح چهره‌پرداز پروانه محمدی، مدیر صحنه حسین نانکلی، دستیار صحنه عباس خدری و محسن نانکلی، دستیار تولید رضا حق‌شناس و بازیگران لادن مستوفی، محمد مختاری، عصمت رضاپور، علیرضا حق‌شناس، مجیده نگراوی، اکش سیلاوی، محمود قادسی، یوسف زقورزاده، خداداد مجلسی‌آرا، حسین نانکلی، وحید کاشی، سجاد سیدزاده، میثم ملکی، مهدی نوروزی، فاطمه شیرازی، حمید عامری، نبی ساکی، کاظم سواری، حسین بیت‌سیاح، مریم رشیدی و ... هستند.
این فیلم ۹۳ دقیقه‌ای محصول سازمان سینمایی سوره است که ۱۶ اسفند ۱۳۸۵ در سینماهای پیام، استقلال، شهر تماشا، بهمن و... به نمایش عموم درآمد و ۳۵.۰۹۳.۰۰۰ ریال فروش کرد.[1] این فیلم در داخل کشور فروش چندان موفقی نداشت و در جشنواره فیلم فجر نیز جایزه‌ای دریافت نکرد.[2] البته در نمایش خارج از ایران مورد استقبال قرار گرفت. جایزه بهترین بازیگر زن به لادن مستوفی در جشنواره فیلم اوراسیا در قزاقستان، جایزه ویژه جشنواره سوئیس در ژنو به انسیه شاه‌حسینی برای نگاه انسان‌دوستانه به فضای جنگ، جایزه ویژه کلیسای کاتولیک در جشنواره‌های کارلووی واری چک و فوکوئوکای ژاپن از آن جمله‌اند.[3] مسئولان چهار نهاد فرهنگی (معاونت فرهنگی ستاد نیروهای مسلح، معاونت فرهنگی بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، فرهنگ‌سرای پایداری، شورای فرهنگی اجتماعی زنان) طی مراسمی از انسیه شاه‌حسینی به دلیل توجه او به ارتباط دفاع مقدس با حوزه زنان، تقدیر و تشکر کرده و هدایایی به وی و عوامل و بازیگران فیلم اعطا کردند.[4]
مریم ( لادن مستوفی) به عنوان خبرنگار به جبهه می‌رود و با لباس مردانه و چفیه هویت زنانه‌اش را پنهان می‌کند. مریم با حمله سربازان دشمن از صف رزمندگان عقب می‌ماند و در خاکریزها گم می‌شود. بشار (محمد مختاری) رزمنده موتورسوار او را نجات می‌دهد و به هویتش شک می‌کند. بشار پس از برملا شدن هویت مریم او را به پشت جبهه و نزد خانواده زنی عرب به نام جنان (عصمت رضاپور) می‌فرستد. جنان شوهری پیر و پسری نوجوان به نام سمیر (محمد عفراوی) دارد و در تدارک عروسی است. خبر کشته شدن عروس به دست عراقی‌ها، آنها را به عزا می‌نشاند. جنان و خانواده‌اش از ترس حمله دشمن کوچ می‌کنند و مریم دوباره به خط مقدم می‌رود. او بشار را که زخمی شده می‌یابد و پس از ابراز علاقه تلویحی به بشار او را به پشت جبهه می‌رساند و خود در جبهه می‌ماند.[5]
گفته می‌شود زن در این فیلم پا را از حد قبلی خود در سینمایِ جنگ فراتر گذاشته و بر خلاف فیلم‌های دیگر به خط مقدم می‌رود. در آن فیلم‌ها زن در حد پرستار و امدادگر رزمندگان نقش ایفا می‌کند. زن این فیلم که با تنفر از همسرش جدا شده به قصد خودکشی به جنگ آمده تا خود را از بین ببرد؛ آن هم در نقش یک عکاس خبرنگار که از ستاد مشترک ارتش درخواست اعزام به جبهه کرده و خود را به آنجا رسانده است.
انسیه شاه‌حسینی گفته است خودش به عنوان اولین خبرنگار جنگی در کشور با لباس مردانه به میدان جنگ رفته و این زن می‌تواند به نوعی خود او باشد. کارشناسان می‌گویند فیلم موضوعی نو و جذاب دارد. هویت زن فیلم پنهان است؛ زن خبرنگار نمی‌تواند نقش یک مرد را به خوبی بازی کند و گاهی لو می‌رود. فیلم صحنه‌های آزاردهنده و هیجانی زیاد دارد که مخاطب را آزار می‌دهد، مانند صحنه‌ای که زن با صدای انفجار مهیب از خواب بیدار می‌شود و خود را در حالتی بین خواب و رویا در جایی می‌یابد که شب قبل خوابیده ولی با این تفاوت که پرچمی رویش افتاده و در میان جنازه‌هایی نامشخص قرار دارد. فیلم صحنه‌های عاطفی و زنانه نیز دارد؛ آنجا که رزمنده‌ای در حال احتضار است و زن از شیشه عطری که در دست رزمنده است به خود می‌زند.
منتقدان می‌گویند شب بخیر فرمانده از شکلی مردانه آغاز شده و به تدریج شکلی زنانه می‌یابد. از برخورد زن با فرمانده در جبهه گرفته تا رسیدنش به جنان و خانواده‌اش که لباس زن فیلم کم‌کم تغییر کرده و لباس محلی زنان آنجا می‌شود. پس از آن، فیلم شکلی ملودرام به خود می‌گیرد و حوادث احساسی پشت سر هم ردیف می‌شوند؛ عروس کشته شده به دست عراقی‌ها، داماد عزادار، تبدیل عروسی به عزا، تا رسیدن خبر مرگ شوهر جنان.[6]
شب بخیر فرمانده در سینمای جنگ تحمیلی عراق علیه ایران فیلمی با نگاه زنانه و نو است. سینمای جنگ این کارگردان، سینمایی حقیقت‌گراست. او به دنبال تصویر کردن تخیلات خود نیست، بلکه تصویر حقیقتی بالاتر را مدنظر دارد.
به گفته تحلیل‌گران زن این فیلم با هدف مردن پا به جبهه می‌گذارد اما سرنوشت طوری رقم می‌خورد که هدف را رها کرده و به دنبال سرنوشت حرکت می‌کند؛ به آن اعتماد می‌کند و طبق مسیری که سرنوشت برایش رقم زده گام به گام پیش می‌رود تا با رد کردن حوادث و تجربه کردن موقعیت‌های مختلف به نتیجه‌ای جدید رسیده و نگاهش را به زندگی تغییر دهد. جنبه‌های انسانی این فیلم درصد بالاتری از جنبه‌های جنگ و انفجار توپ و تفنگ و صحنه‌های اکشن دارد. در فیلم‌های جنگی این کارگردان، صحنه‌های زدوخورد کم است؛ هدف او نمایش عمق روابط آدم‌ها در بین صحنه‌های جنگ است. زن فیلم شب بخیر فرمانده قرار است به جبهه برود تا دوباره متولد شود و در بین حوادث و رویدادهایی که سر راهش قرار می‌گیرد خود را بیاید و با مدتی زندگی در میان جبهه و آدم‌هایش، به کشف حقایقی بالاتر نائل آید.
گفته شده شب بخیر فرمانده به دور از هر گونه پیچیدگی، ساختاری روان و قابل فهم دارد و به راحتی برای مخاطب قابل درک و باورپذیر است. این فیلم از نگاه یک زن ساخته شده و جهانی زنانه دارد، به همین دلیل در دل صحنه‌های خشن فیلم نیز ظرافت زنانه بر مخاطب هوشیار عیان است.
به نظر کارشناسان زن در نشانه‌شناسی سینما سمبل وطن و مام میهن و نشانه انسان‌دوستی و مظهر مهر است. زن این فیلم نیز رفته رفته نقش خود را در این نگاه سمبلیک ادا می‌کند. البته کارگردان نتوانسته نمایش این تحول را به صورت ملموس به مخاطب القا کند؛ در این فیلم تحول در ابتدای فیلم رخ داده و ادامه فیلم شدت حالت تحول را به نمایش می‌گذارد.
[1] - معاونت توسعه فناوری و مطالعات سینمایی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سالنامه آماری فروش فیلم و سینمای ایران، پاییز ۱۳۹۶، ص ۹.
[2] - روزنامه کیهان، ش ۱۸۷۸۱، ۲ اردیبهشت ۱۳۸۶، ص ۱۰.
[3] - روزنامه ایران، ش ۳۴۹۰، ۱۵ آبان ۱۳۸۵، ص ۲۴.
[4] - روزنامه کیهان، ش ۱۸۴۴۶، ۱۵ بهمن ۱۳۸۴، ص ۱۴.
[5] - بهارلو، عباس، فیلمشناخت ایران (فیلم‌شناسی سینمای ایرن، 1390-1383)، تهران، قطره، ص ۱۰۱ و ۱۰۲.
[6] - ماهنامه فیلم، ش ۳۶۰، نوروز 1386، ص ۱۶۶ و ۱۶۷.
