آثار
پرستار شب
زینب احمدی
105 دورہ
فیلم سینمایی پرستار شب در سال 1366 توسط محمدعلی نجفی ساخته شده و داستان یک زن مسیحی است که از یک مجروح جنگ تحمیلی در بیمارستان پرستاری می‌کند.
پرستار شب یک فیلم 84 دقیقه‌ای و محصول امور سینمایی بنیاد مستضعفان است که از 30 شهریور 1367 به نمایش عمومی درآمد. کارگردان و تهیه کننده این فیلم، محمدعلی نجفی، دستیار کارگردان عباس اردکانی، فیلمنامه‌نویسان کیوان رهگذار و محمدعلی نجفی، فیلمبردار محمدرضا شریفی، منشی صحنه پریسا دمندان، تدوینگر تورج منصوری، مسئول صداگذاری هادی ژورک و فریدون ربیعی، مسئول جلوه‌های ویژه ایرج صفدری، سازنده موسیقی متن فرهاد فخرالدینی، مدیر تولید صادق جلالی و بازیگران مهناز افضلی، علی بی‌غم، قاسم صیف، شهلا ریاحی، مینا صارمی، سارا نجفی، حسین خانی‌بیک، اندره اندره‌یاسیان، نرسی کرکیا، حسن احسانیان و ... هستند.
محمدعلی نجفی این فیلم را از داستان " آب" نوشته منیرو روانی‌پور اقتباس کرده است. در این اقتباس فیلم پرستار شب با تغییراتی همراه بوده که مورد اعتراض منیرو روانی‌پور قرار گرفت. روانی‌پور از این که فیلمنامه‌اش تبدیل به کارت‌پستال‌هایی از پرستاران و مجروحان جنگی شده، معترض بوده و از مردم عذرخواهی کرده است. محمدعلی نجفی در پاسخ به اعتراض روانی‌پور گفت فیلمنامه آب، فیلمنامه خوبی است ولی تفاوت بسیار با پرستار شب دارد و به همین دلیل می‌تواند توسط کارگردان دیگری ساخته شود.
خلاصه داستان فیلم این گونه است که وظیفه پرستاری از رزمنده‌ای زخمی (علی بی‌غم) به یک زن مسیحی جوان به نام ماری (مهناز افضلی) سپرده می‌شود. پرستار احساس می‌کند چهره مجروح برایش آشناست. ماری که قصد رفتن از ایران دارد با دیدن جوان از رفتن منصرف می‌شود. مجروح تا 48 ساعت نباید آب بنوشد و این می‌تواند فاصله‌ای باشد تا شهادت دارد. در این مدت، پرستار درصدد است تا به راز این آشنایی پی ببرد. ماری با خواندن نامه‌هایی که همراه رزمنده مجروح است نزدیکی بیشتری با او احساس می‌کند. سیر و سلوک در عوالم روحی، پرستار را به درک تازه‌ای از زندگی می‌کشاند. جوان رزمنده شهید می‌شود. ماری درمی‌یابد که آن جوان حامل پیغام یکی از آشنایان او بوده که در جبهه شهید شده است.[1]
در سال ۱۳۶۷ این فیلم با جلب ۵۷۸۲۱۴ نفر تماشاچی ۷۷۵۹۲۱۵۰ ریال فروش کرد.[2]
فیلم پرستار شب توانست در مجموع برای ۵ مورد نامزد کسب جایزه و برای 3 مورد، برنده جایزه شود. محمدرضا شریفی نامزد جایزه بهترین فیلمبرداری، تورج منصوری نامزد جایزه بهترین تدوین، فرهاد فخرالدینی برنده جایزه بهترین موسیقی متن، محسن ابراهیمی برنده جایزه بهترین طراحی صحنه و لباس و سعید جلالی برنده جایزه در همین رشته برای فیلم پرستار شب شدند.[3]
به گفته منتقدان و تحلیل‌گران، در این فیلم آنچه بیشتر از همه به چشم می‌خورد دل‌مشغولی‌های عرفانی فیلمساز است که تلاش دارد به بیننده القا کند. وجود صلیب فلزی در وسایل رزمنده مجروح نشان از هم‌کیشی همرزم وی با ماری دارد که این هم‌کیشی تبدیل به همدلی و احساسِ نزدیکیِ ماری به مجروح می‌شود. در این میان پرستار درمی‌یابد تصویر رزمنده (علی) شبیه به تمثال حضرت مسیح است.
روند زمانی اتفاقات فیلم برای بیننده نامعلوم است و این با منطق بی‌زمانی در سینما متفاوت است، در حالی که بی‌زمانی باید منطق خاص خود را داشته باشد که کارگردان در این فیلم رعایت نکرده است. شاید به دلیل علاقه کارگردان به سینمای غیر داستانی است که وی تلاش دارد سیر وقایع داستانش را با به هم ریختن سیر عادی حوادث به این نوع سینما نزدیک کند، اما مخاطب نمی‌تواند رابطه منطقی بین حوادث برقرار کند زیرا کارگردان نتوانسته به‌درستی این رابطه را به تصویر بکشد.[4]
کارگردان در این فیلم قصد ساخت اثری عاشقانه، عارفانه و شاعرانه دارد اما چندان در آن موفق نشده است. این یک فیلم واقع‌گرا نیست بلکه بیشتر گرفتار فرم است و با نشان دادن تصاویری غیر قابل فهم سعی دارد مفهوم تحول ماری را به تدریج به مخاطب القا کند، در حالی که مخاطب نمی‌تواند با این تصاویر به ظاهر زیبا ولی گنگ، ارتباط برقرار کند. یکی از دلایل آن، تسلط نداشتن کارگردان بر سینمای پیچیده غیر داستانی است.
کارگردان این فیلم تلاش دارد تا مرزهای اعتقادی، اجتماعی و فرهنگی را در زندگی آدم‌های فیلمش بردارد و با آوردن تصاویری از اسبِ تنها و خونین (نماد واقعه عاشورا) و صلیب (نماد منتسب به حضرت مسیح) و تعدادی علائم و اشارات دیگر، تفکیک‌های مذهبی را برداشته و بر انسانیت متمرکز شود (انسان به مثابه موجودی الهی)، اما فیلم پرستار شب، هم در ارائه موضوع (جنگ, عرفان، عشق و ...) لنگ می‌زند و هم در یافتن قالبی مناسب برای بیان محتوای عمیق و فلسفی. با این همه، پرستار شب امتیازات بصری زیادی در خود دارد شامل ترکیب‌بندی‌های زیبا، نورپردازی‌های خلاقانه، فضاهای متفاوت و تسلط بر نور و رنگ. در کنار تلاش کارگردان در ارائه اندیشه مذهبی‌اش به وسیله این تصاویر چشم‌نواز، وی یک زبان و شیوه بیان مناسب برای موضوعش نیافته و با پراکنده‌گویی مخاطب خود را گیج می‌کند.[5]
[1] - بهارلو، عباس، فیلمشناخت، تهران، قطره، 1390، ص 147 و 148.
[2] - سالنامه آماری فروش فیلم و سینمای ایران، سال ۱۳۶۷، ص ۸ .
[3] - سایت سینمایی منظومhttps://www.manzoom.ir.
[4] - «نقد و بررسی فیلم پرستار شب»، نقد فیلم، 5/8/67 ،ص1/1.
[5]- امید، جمال، تاریخ سینمای ایران، تهران، روزنه، 1383، ص 633-629.
