عملیات‌ها

عملیات بیت‌المقدس3

محسن شیرمحمد
56 دورہ

عملیات بیت‌المقدس3 توسط سپاه پاسداران در 24 اسفند 1366 با رمز یا موسی ابن جعفر (ع)  با هدف آزادسازی ارتفاعات شمال استان سلیمانیه و پاسخ به بمباران مناطق مسکونی کشور توسط دشمن، در شمال سلیمانیه و غرب ماووت در داخل خاک عراق انجام شد.

به دنبال عدم تحقق کامل اهداف عملیات بیت‌المقدس2 (دی 1366) در ارتفاعات غرب ماووت، حل نشدن مشکلات پشتیبانی در این منطقه از جمله عدم امکان انتقال تجهیزات لازم به منطقه آزاد شده، هوشیاری و حساسیت دشمن در خصوص حمله نیروهای ایران، حل نشدن مشکل تأمین آتش توپخانه، مشکلات مربوط به شناسایی، ضعف مانور و کمبود نیرو برای انجام عملیات سبب شد تا اجرای عملیاتی محدود روی ارتفاع گوجار در دستور کار قرار گیرد. بر این اساس فرماندهی کل سپاه پاسداران تصرف این ارتفاع را به عنوان تکمیل خط پدافندی منطقه بیت‌المقدس 2 را ابلاغ کرد. البته محدود بودن عملیات در این منطقه، به اعزام برخی نیروها به حلبچه و تقویت خطوط پدافندی آن انجامید.‌‌[1]

نیروهای سپاه پاسداران در این عملیات شامل 18 گردان پیاده‌‌[2] از لشکر 5 نصر، لشکر 31 عاشورا، تیپ 12 قائم (ع) و تیپ 35 امام حسن (ع) بود.‌‌[3] یک فروند بالگرد ۲۰۶، 4 بالگرد ۲۱۴ و یک بالگرد کبرا متعلق به هوانیروز و همچنین یک بالگرد ۲۰۶ سپاه پاسداران نیز به پشتیبانی از عملیات پرداختند.

هدف کلی عملیات بیت‌المقدس3 تصرف ارتفاع گوجار و یال‌های آن و ترمیم وضعیت خط دفاعی عملیات بیت‌المقدس2 و گسترش نیروهای ایران در شمال شرق سلیمانیه عراق بود.‌‌[4]

نیروهای تحت امر قرارگاه نجف، غروب روز 24 اسفند 1366، با هدف تصرف ارتفاع گوجار در منطقه عمومی ماووت راهی این ارتفاع شدند.‌‌[5]

 نیروها قبل از غروب آفتاب به تدریج از مقرهای خود که غالباً دشت هرمدان بود به سوی نقاط رهایی حرکت کردند. همزمان با آغاز حرکت نیروها، بارش برف نیز از سر گرفته شد، مه غلیظی نیز منطقه را پوشاند و دید رزمندگان در حال حرکت را محدود کرد. این اوضاع و نیز سرمای شدید و وجود برف روی قله گوجار، سختی شدیدی به رزمندگان تحمیل کرد اما با وجود دشواری‌های بسیار، نیروها در همه محورها آمادگی خود را برای اجرای عملیات اعلام کردند و ساعت یک صبح 24 اسفند 1366،‌‌[6] عملیات در عمق 65 کیلومتری خاک عراق و با رمز یا موسی بن جعفر (ع) آغاز شد.‌‌[7]

ابتدا نیروهای تیپ ۱۲ قائم (عج) و سپس لشکر ۳۱ عاشورا با دشمن درگیر شدند، اما نیروهای لشکر ۵ نصر و تیپ ۳۵ با گذشت نیم ساعت از آغاز عملیات هنوز با دشمن درگیر نشده بودند. ساعت ۱۰: ۳ صبح، نیروهای لشکر ۳۱ اعلام کردند که مأموریت خود را به طور کامل انجام داده‌اند. نزدیک صبح، لشکر ۵ نصر پس از درگیری با دشمن اعلام کرد هدف خود را با تصرفِ یکی از قله‌های ارتفاع گوجار به نام «گِرده هلیکان» تأمین کرده است. با روشن شدن هوا، قله گوجار به تصرف نیروهای تیپ ۱۲ قائم (عج) درآمد. نیروهای دشمن در سنگرهای روی گوجار یخ ‌زده بودند و تصرف و پاکسازی سنگرهایشان تقریباً به آسانی انجام شد. البته از نیروهای تیپ ۱۲ قائم (عج) برای کمک به لشکر ۵ نصر استفاده شد، زیرا آنها در گرده هلیکان دچار مشکل شده بود.‌‌[8] زمانی که اهداف هنوز به طور کامل تصرف و تأمین نشده بود، اخباری از واحد مکالمات شنود دشمن به قرارگاه نجف رسید که حاکی از انتقال نیروهای کماندویی سپاه پنجم دشمن به منطقه و آمادگی آن‌ها برای پاتک بود. با گذشت زمان، تلاش برای تصرف دوباره گرده هلیکان و صخره متوقف شد و دشمن نیز با توجه به خلأ بین تیپ ۳۵ امام حسن (ع) و لشکر ۳۱ عاشورا فشار خود را در این محور متمرکز کرد و تیپ ۱۲ قائم (عج) از یال ۱ گوجار به سمت یال ۲ پیشروی کرد. در مجموع در شب و روز اول عملیات، عمده اهداف تعیین شده به غیر از اهداف لشکر ۵ نصر و بخش جناح راست آن، تأمین شد.‌‌[9]

دشمن صبح روز اول یکی از قله‌های این ارتفاع به نام گرده هلیکان را که قبلاً نیروهای ایران تصرف کرده بودند، پس گرفت. در مجموع، 70 درصد اهداف عملیات در شب و روز اول تأمین شد، اما سرمای شدید، برف و یخ فراوان و نبود جاده، تدارک‌رسانی به نیروها را با مشکل مواجه کرد. با تصمیم فرماندهان، تصرف قله گرده هلیکان در شب دوم عملیات به لشکر 5 نصر واگذار شد، اما این لشکر به دلیل آشنا نبودن با منطقه نتوانست مأموریت محوله را انجام دهد. سپس قرار شد شب بعد، نیروهای لشکر 31 عاشورا نیز در عملیات شرکت کنند. نیروهای اطلاعات لشکر عاشورا و نصر نیز در شب سوم منطقه را شناسایی کردند اما به دلیل خرابی جاده‌ها، عملیات یک شب دیگر به تعویق افتاد.‌‌[10]

مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس3، ساعت ۲۱ شب ۲۴ اسفند ۱۳۶۶ آغاز شد. قرار بود نیروهای تیپ ۳۵ با سرازیر شدن به طرف چپ تا نزدیک گردنه هلیکان را تصرف و پاکسازی کنند و سپس لشکر ۵ نیز با استفاده از موقعیت تیپ ۳۵، عملیات خود را از آخرین حد تصرف شده، به سمت چپ ادامه دهد و با گذشتن از گرده هلیکان با لشکر ۳۱ الحاق کند.

در این مرحله از عملیات تنها لشکر ۵ نصر توانست یکی از تپه‌های کوهان شتری نرسیده به گرده هلیکان را تصرف کند، اما موفقیت کامل برای هدف مرحله دوم حاصل نشد. در این مرحله قرارگاه رمضان نیز برای اجرای عملیات از سمت غرب روی یال گاراده (یال شماره ۳) اعلام آمادگی کرد.‌‌[11]

همزمان با آغاز عملیات در شب دوم، دشمن شیارهای دشت هرمدان را که عقبه نیروها بود، بمباران شیمیایی کرد. این حمله شیمیایی علاوه بر به شهادت رساندن تعدادی از رزمندگان و مصدوم ‌کردن برخی از آن‌ها و ایجاد مشکلات تنفسی، ریوی و پوستی، انتقال مصدومین را نیز بر مشکلات قبلی افزود.‌‌[12]

مرحله سوم عملیات، ساعت یک صبح ۲۸ اسفند ۱۳۶۶ با چند روز تأخیر آغاز شد.‌‌[13] در این مرحله، رزمندگان اسلام شامل لشکر 31 عاشورا و لشکر 5 نصر، یال صخره‌ای و قله گرده هلیکان را تصرف و با یکدیگر الحاق کردند. از صبح عملیات نیز انتقال پیکر شهدا و مجروحان از خط و ارسال تجهیزات به ارتفاع گوجار آغاز شد و بدین ترتیب اهداف پیش‌بینی شده در این عملیات به تصرف درآمد. در طول عملیات، عراق مواضع رزمندگان، جاده‌های تدارکاتی و عقبه‌های منطقه را به طور گسترده بمباران کرد، اما نتوانست مواضع از دست داده را پس بگیرد.‌‌[14]

بدین ترتیب عملیات بیت‌المقدس3 پس از سه مرحله و شش روز درگیری با دشمن با موفقیت پایان پذیرفت. مشکلات ناشی از اوضاع جوی و وضعیت زمین، نبود تور اسلینک که زیر بالگرد برای حمل مهمات بسته می‌شود، نبود مهمات و تدارکات و محدودیت تعداد بالگردها برای رساندن تدارکات و انتقال مجروحین به عقب، از جمله مشکلات این عملیات بود.

طی سه مرحله عملیات، سلسله ارتفاعات گوجار، به نام‌های ۲۰۸۰، ۱۷۸۷، ۱۶۸۰، ۱۵۲۶، ۱۴۹۰، ۱۴۶۰ و ارتفاعات سه‌گانه هلکان، روستاهای گوارده و سومر به تصرف رزمندگان اسلام درآمد و یال ارتباطی ارتفاع گوجار به ارتفاع الاغلو قطع شد. انهدام یک هواپیما، انهدام تیپ ۶۰۴ پیاده از سپاه یکم دشمن و به اسارت درآمدن ۸۰ نفر از نیروهای عراق از دیگر نتایج عملیات بیت‌المقدس بود.‌‌[15]

[1]. ایزدی، یدالله، روزشمار جنگ ایران و عراق (کتاب پنجاه و چهارم: عملیات والفجر 10)، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس، 1392، ص 22 و 23.

[2]. وب‌سایت دانشگاه افسری امام حسین (ع)، «بیت المقدس3»، 14 اسفند 1397،www.ihuo.ac.ir/index.php?newsid=235.

[3]. عمادالدین، محمد، سرمای ماندگار، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1397، ص 134.

[4]. همان.

[5]. ایزدی، یدالله، همان، ص 23.

[6]. همان.

[7]. وب‌سایت دانشگاه افسری امام حسین (ع)، همان.

[8]. عمادالدین، محمد، ص 135.

[9]. همان، ص 136.

[10]. ایزدی، یدالله، همان، ص 23.

[11]. عمادالدین، محمد، همان، ص 136.

[12]. همان، ص 139.

[13]. همان، ص .136

[14]. ایزدی، یدالله، همان، ص 23.

[15]. عمادالدین، محمد، همان، ص 137.