روزشمار
دوشنبه 3 خرداد 1361؛ ششصدودهمین روز جنگ تحمیلی
محسن شیرمحمد
3 دورہ
در بیست‌وپنجمین روز از آغاز نبرد بیت‌المقدس (خوزستان) و در ادامه چهارمین مرحله از عملیات، 3 قرارگاه عملیاتی نصر، فجر و فتح موفق شدند با آزادسازی منطقه غرب خرمشهر همه راه‌های ارتباط زمینی ارتش عراق را مسدود و محاصره این شهر را کامل کنند.[1]
در ساعت 09:15 دشمن در منطقه پل احداثی روی شط‌العرب برای نجات محاصره‌شدگان اقدام به پاتک کرد که با مقاومت نیروهای ایران مواجه و با از دست دادن تعدادی تانک، نفربر و نیروی پیاده به پشت خاکریزهای خود عقب‌نشینی کرد.[2]
سرهنگ احمد زیدان فرمانده عراقی منطقه خرمشهر کشته شد.[3]
گردان یکم تکاوران دریایی ایران موفق شد منطقه‌ای به عرض 7 کیلومتر از مارَد تا سه‌راهی کارون و خرمشهر را از وجود نیروهای عراق پاکسازی کند.[4]
نیروهای ایران در منطقه خرمشهر، یک فروند بالگرد عراق را سرنگون کردند.[5]
ساعت 2 بعدازظهر خرمشهر به طور کامل تصرف شد و پرچم ایران بر فراز مسجد جامع و پل تخریب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. این شهر که ساعت چهار بعدازظهر روز 4 آبان 1359، پس از سی‌وپنج روز پایداری به اشغال دشمن درآمده بود، سرانجام ساعت دو و بیست دقیقه بعدازظهر سوم اردیبهشت 1361 پس از 19 ماه اسارت (578 روز) آزاد شد.[6]
تعداد اسرای تخلیه شده از خرمشهر به بیش از چهارده هزار نفر رسید که در میان آن‌ها 268 نفر افسر حضور دارد.[7]
آبادان زیر آتش سلاح سبک و سنگین ارتش عراق قرار گرفت. یک نفر شهید، 21 نفر مجروح و چند خانه تخریب شد.[8]
یگان‌های ژاندارمری مستقر در جبهه آبادان، مواضع دشمن را زیر آتش گرفتند. خساراتی به یک اسکله و یک کشتی عراقی وارد شد، 7 سنگر اجتماعی، یک ساختمان مخابراتی، یک پست دیده‌بانی، یک سنگر تیربار عراق منهدم و 10 نفر از افراد دشمن کشته شدند.[9]
نیروهای ایران، مواضع ارتش عراق را در آن‌سوی اروندرود (خوزستان) زیر آتش گرفتند. 2 خمپاره‌انداز 81 میلی‌متری، 2 خودرو حامل مهمات، 10 سنگر اجتماعی و انفرادی و 8 سنگر تیربار منهدم و 50 نفر از افراد دشمن کشته شدند.[10]
نیروهای ایران در مهران و میمک (ایلام)، مواضع دشمن را زیر آتش گرفتند. 20 نفر از نیروهای عراق کشته و 9 سنگر اجتماعی، 2 انبار مهمات، یک تانک و 3 پست دیده‌بانی دشمن از بین رفت.[11]
توپخانه ارتش در سومار، سرپل ذهاب و گیلان غرب (کرمانشاه)، مواضع دشمن را زیر آتش گرفت. یک تفنگ 106 میلی‌متری، یک نفربر، چند بنه رزمی و تعدادی سنگر اجتماعی و انفرادی عراق منهدم و 30 نفر از افراد دشمن کشته شدند.[12]
در ساعت 10:20 و 11:30، منطقه دانه خشک و اطراف پادگان ابوذر (کرمانشاه) زیر آتش توپخانه عراق قرار گرفت که خساراتی نداشت.[13]
یک گروه عشایر ایران با نفوذ به قلب مواضع عراق در جبهه غرب و سرپل ذهاب 5 سنگر را منهدم و تعدادی از افراد دشمن را کشتند.[14]
توپخانه ارتش در سرپل ذهاب (کرمانشاه)، چند سنگر اجتماعی و 2 تانک عراق را هدف قرار داد و منهدم کرد.[15]
توپخانه ایران، مواضع ارتش عراق در مناطق پنجوین، بیاره و ارتفاعات «مارو» (کردستان عراق) را زیر آتش گرفت. یک پست دیده‌بانی و چند سنگر انفرادی و اجتماعی دشمن منهدم و تعدادی از افراد ارتش عراق کشته شدند.[16]
نیروهای ارتش در منطقه تمرچین - پیرانشهر (آذربایجان غربی)، 2 خودرو و 3 سنگر دیده‌بانی و یک منبع سوخت عراق را منهدم کردند.[17]
هواپیماهای عراق چند بار قسمت غرب خرمشهر را بمباران کردند که تلفاتی نداشت. با آتش پدافند ایران در ساعات 10:23، 10:27 و 11:45 صبح، 3 فروند میگ عراق در منطقه آبادان سرنگون شدند.[18]
8 هواپیمای عراق به حریم هوایی ایران تجاوز کردند که یک فروند آن‌ها با آتش پدافند هوایی در ساعت 17:31 و در منطقه آبادان سرنگون و بقیه متواری شدند.[19]
در ساعت 22:30، چند فروند هواپیمای ناشناس در آسمان کنارک ظاهر و با آتش پدافند هوایی متواری شدند.[20]
دشمن در منطقه عملیاتی بیت‌المقدس (منطقه قدس 4) با هواپیما بمب شیمیایی ریخت.[21]
روستاهای کانی‌نو و شوی در بانه (کردستان) توسط سپاه پاسداران و پیشمرگان مسلمان کرد از ضدانقلاب پاکسازی شد.[22]
در اثر تیراندازی‌های هوایی به مناسبت آزادی خرمشهر در سنندج (کردستان) یک سرباز شهید و یک پاسدار و 2 غیر نظامی مجروح شدند.[23]
نیروهای ارتش، سپاه و بسیج عشایری به مقر ضد انقلاب در روستای حمزه‌آباد در محور مهاباد سردشت (آذربایجان غربی) حمله کردند. از ضدانقلاب 20 نفر کشته، 30 نفر مجروح و 2 نفر دستگیر شدند. یک آر.پی.جی - 7، 2 اسلحه ژ – 3، یک اسلحه برنو، تعدادی نارنجک و مقداری مهمات به دست آمد.[24]
ساعت 09:00، ارتش، سپاه پاسداران و بسیج عشایری به مقر ضدانقلاب در روستاهای بیطاس کاووس و قهوه‌خانه عبدالله در 27 کیلومتری جاده مهاباد به سردشت (آذربایجان غربی) حمله کردند. 50 نفر از ضدانقلاب کشته و زخمی و 2 نفر دستگیر شدند. 4 خودرو منهدم و یک آر. پی. جی- 7 با تعدادی گلوله و 2 اسلحه ژ-3، یک اسلحه برنو و تعدادی نارنجک تخم‌مرغی و مقداری مهمات ژ-3 به دست آمد. هیچ آسیبی به نیروهای نظامی وارد نشد.[25]
روستاهای اسماعیل کندی و گرده رش از توابع مهاباد (آذربایجان غربی) توسط نیروهای نظامی از ضدانقلاب پاکسازی شد.10 نفر از ضدانقلاب کشته و زخمی و تعدادی نیز دستگیر شدند.[26]
از ساعت 10:00 تا 16:00، در عملیات پاکسازی محور مهاباد ـ سردشت (آذربایجان غربی) توسط سپاه پاسداران و پیشمرگان مسلمان کرد و با پشتیبانی توپخانه و نیروهای ارتش، 2 روستای دوسید و عبدالله‌کرده در محور مهاباد - سردشت، از اشغال ضدانقلاب آزاد شد. 20 نفر از ضدانقلاب کشته، 35 نفر زخمی و 2 نفر اسیر شدند. 4 خودرو منهدم و تعدادی سلاح و مهمات به دست نیروهای نظامی افتاد. نیروهای نظامی بدون هیچ‌گونه تلفاتی به پایگاه‌های خود بازگشتند.[27]
یک خودرو لندرور در 500 متری جاده فرعی روستای دزگیر در ارومیه با مین برخورد و متلاشی شد. 2 نفر شهید و 2 نفر مجروح شدند.[28]
پایگاه نوید ارومیه با ضدانقلاب درگیر و 2 سرباز مجروح شدند.[29]
از ساعت 23:00 تا 24:00، پایگاه کوران‌آباد (گوران‌آباد) در ارومیه با ضدانقلاب درگیر شد که تلفاتی نداشت.[30]
ساعت 09:00، یک بمب دست‌ساز توسط ضدانقلاب در محله اسلام‌آباد ارومیه منفجر شد. 3 کودک مجروح شدند.[31]
در ساعت 21:45، افراد مسلح ضدانقلاب در جاده ارومیه – سلماس (آذربایجان غربی)، 2 نفر را شهید و 2 وانت تریلر را به آتش کشیده و مبلغ 54 هزار ریال اخاذی کردند. به دنبال اعزام و درگیری ژاندارمری با ضدانقلاب، یک درجه‌دار و 2 سرباز مجروح و مهاجمین متواری شدند.[32]
15 عراقی با عبور از مرزهای غربی کشور به ایران پناهنده شدند و به طور موقت در هلال‌احمر سنندج اسکان یافتند. در بین این عده، مهندس کشاورزی، مهندس راه و ساختمان و تعدادی کارگر و کشاورز دیده می‌شود.[33]
اقدامات ضدانقلاب در تهران و شهرستان‌ها ادامه داشت: ساعت 09:00 بین نیروهای کمیته انقلاب اسلامی منطقه 4 تهران و منافقین در خیابان آپادانا درگیری رخ داد، یک نفر از منافقین مجروح و دستگیر شد که با خوردن قرص سیانور خودکشی کرد؛[34] ساعت 15:00 سه فرد مسلح سرنشین یک خودرو در خیابان سپهر (تهران)، مأمورین کمیته انقلاب اسلامی گشت منطقه 2 را هدف قرار دادند که یک نفر از آنان را مجروح کردند و متواری شدند؛[35] در خیابان ولی‌عصر (عج) تهران بالاتر از دو راهی یوسف‌آباد، در اثر انفجار بمبی که در سطل زباله تعبیه شده بود، 2 نفر مجروح شدند؛[36] ساعت 9 شب یک نوجوان 15 ساله در تهران که همزمان با سایر مردم به مناسبت آزادی خرمشهر در پشت‌بام منزل بانگ الله‌اکبر سر می‌داد، هدف شلیک منافقین قرار گرفت و به شهادت رسید؛[37] ساعت 20:15، در تبریز، مقابل مدرسه دهخدا واقع در خیابان شمس تبریزی انفجاری رخ داد و یک زن عابر مجروح شد؛[38] چند ضدانقلاب با کوکتل‌مولوتف به یکی از نیروهای حزب‌الهی عضو انجمن بازار امام رضا (ع) در مشهد حمله و وی را زخمی کردند؛[39] در کرمانشاه، نیروهای سپاه پاسداران به 2 نفر مشکوک شدند و به آن‌ها دستور ایست دادند، اما این افراد فرار کردند. با تیراندازی پاسداران یکی از این افراد که ساکی همراه داشت مجروح و دستگیر شد. در این ساک یک بمب قوی جاسازی شده و قرار بود در یکی از نقاط شهر کار گذاشته شود؛[40] در اثر انفجار نارنجک در نمایشگاه سپاه پاسداران در اهواز، 2 پاسدار شهید شدند.[41]
با انتشار خبر آزادسازی خرمشهر، موج عظیمی از هیجان و شادی سراسر کشور را فراگرفت و مردم در شهرهای مختلف الله‌اکبر‌گویان و شادی‌کنان به کوچه‌ها و خیابان‌ها آمدند و این پیروزی را جشن گرفتند.[42] ایرانیان مقیم کشورهای لبنان، سوریه، کویت، قطر، امارات متحده عربی، پاکستان، استرالیا و آلمان غربی که اتباع برخی کشورها نیز آنان را همراهی می‌کردند، با شنیدن خبر آزادی خرمشهر شادی کرده و با حضور در سفارتخانه‌های ایران یا از طریق دفاتر خبرگزاری جمهوری اسلامی یا تماس تلفنی، این پیروزی را تبریک گفتند.[43]
امام خمینی در پی آزادی خرمشهر و دریافت پیام‌های تبریک از مراجع تقلید و مسئولان بلندپایه کشور، در پیامی ضمن سپاس خداوند و تبریک به رزمندگان، فرماندهان و ملت ایران، از آنان خواستند هوشیار باشند و از یاد خدا غفلت نکنند. ایشان با هشدار به حکومت‌های منطقه به آن‌ها اطمینان دادند که در صورت پرهیز از اطاعت آمریکا و وابستگانش و رفتار با ایران بر اساس حکم اسلام و قرآن، مورد حمایت و پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران قرار خواهند گرفت.[44]
آمار تلفات نیروهای مسلح جمهوری اسلامی ایران تا ساعت 8 صبح امروز، 11.022 شهید و 43.566 مجروح، اسیر و مفقود اعلام شد.[45]
[1]. حبیبی، ابوالقاسم و دیگران، روزشمار جنگ ایران و عراق، ج 19ـ آزادسازی خرمشهر، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران، ، 1398، ص 569.
[2]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، تقویم تاریخ دفاع مقدس نزاجا، ج22 (خدا خرمشهر را آزاد کرد)، تهران، نشر آجا، 1392، ص 126.
[3]. بولتن سازمان خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارش لحظه به لحظه عملیات بیت‌المقدس و انعکاس جهانی آن، ش 25، دوشنبه 3 خرداد 1361، ص 8.
[4]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، همان، ص126.
[5]. همان، ص 125.
[6]. همان، ص 130 و 131.
[7]. همان، ص 132.
[8]. همان، ص 125.
[9]. همان.
[10]. همان.
[11]. همان، ص 174.
[12]. مطمئنیان آرانی، علی، اطلاعیه‌های ارتش جمهوری اسلامی ایران در هشت سال دفاع مقدس، ج 3، تهران، انتشارات عقیدتی سیاسی آجا، 1397، ص 161 و 162.
[13]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، همان، ص 146.
[14]. همان، ص 174.
[15]. همان.
[16]. همان، ص 172.
[17]. همان، ص 174.
[18]. همان، ص 166.
[19]. همان، ص 147.
[20]. همان.
[21]. همان.
[22]. همان، ص 178.
[23]. همان، ص 146.
[24]. همان.
[25]. همان، ص 177.
[26]. همان، ص 177 و 178.
[27]. حبیبی، ابوالقاسم و دیگران، همان، ص 583 .
[28]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، همان، ص 146.
[29]. مالکی گمچی، اسدالله، روزشمار دفاع مقدس فرماندهی انتظامی استان آذربایجان غربی، ج 1، تهران، پژوهشگاه علوم انتظامی و مطالعات اجتماعی ناجا - مرکز اسناد، 1395، ص 75 .
[30]. همان، ص 75.
[31]. همان، ص 75.
[32]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، همان، ص 147.
[33]. همان، ص174.
[34]. همان، ص152.
[35]. همان.
[36]. حبیبی، ابوالقاسم و دیگران، همان، ص 583.
[37]. همان، ص 583 و 584.
[38]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، همان، ص 152.
[39]. نشریه ویژه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ش 65، 3 خرداد 1361، ص 2.
[40]. حبیبی، ابوالقاسم و دیگران، همان، ص 584.
[41]. نشریه ویژه خبرگزاری جمهوری اسلامی، ص 2.
[42]. حبیبی، ابوالقاسم و دیگران، همان، ص 573.
[43]. همان، ص 575.
[44]. همان، ص 578.
[45]. بهروزی، فرهاد و نبی کریمی، همان، ص 152.
