گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها

لشکر 23 نوهد تهران

محسن شیرمحمد
23 دورہ

نوهد مخفف نیروهای ویژه هوابرد است که در قالب «تیپ 23 نوهد نیروی زمینی ارتش» در جنگ تحمیلی عراق بر ضد ایران، در مناطق عملیاتی حضور داشتند.

هسته اولیه تشکیل نیروهای ویژه هوابرد (نوهد) در ایران به سال 1332 و اعزام چند نفر از نیروهای شاخص ارتش به فرانسه برای آموزش دوره چتربازی، بازمی‌گردد. با بازگشت این افراد از فرانسه، این یگان در پادگان باغ شاه تهران و زیر نظر مستشاران نظامی خارجی، به‌ویژه آمریکا تشکیل شد. در ابتدا یک یگان چترباز پایه‌گذاری و بین سال‌های 1337 تا 1339 به گردان چترباز تبدیل شد.‌‌[1] در سال 1345 گردان چترباز به تیپ نیروهای ویژه هوابرد (نوهد) مشهور به کلاه‌سبزها، با پنج گردان ارتقا یافت.‌‌[2] در سال 1356 نیز به‌منظور مقابله با عملیات‌های تروریستی، «یگان رهایی گروگان» نیز در ساختار تیپ نوهد قرار گرفت.‌‌[3]

پشتیبانی و هدایت کردهای معارض عراق در عملیات دلاوران در سال 1348،‌‌[4] حضور در جنگ ظفار از سال 1351 تا 1354 در عُمان‌‌[5] و برقراری امنیت بازی‌های آسیایی تهران در سال 1353، از مهم‌ترین فعالیت‌های تیپ نوهد در دوره پهلوی دوم است.‌‌[6] به دنبال پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن 1357 و تأسیس سپاه پاسداران، نیروهای تیپ 23 نوهد، مسئولیت آموزش هسته‌های اولیه نیروهای سپاه پاسداران را بر عهده گرفتند.‌‌[7] با آغاز بحران در کردستان در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی، نیروهای این تیپ نقش مهمی در پاک‌سازی محورهای مختلف از وجود گروه‌های مسلح ضدانقلاب داشتند که به‌عنوان نمونه می‌توان به پاک‌سازی محورهای سردشت، پیرانشهر و بانه اشاره کرد.‌‌[8]

با آغاز جنگ تحمیلی، دو گردان این تیپ شامل گردان 137 و 154 به منطقه غرب و گردان 172 به منطقه جنوب اعزام شدند.‌‌[9] هسته اصلی نیروهاى شهید چمران (ستاد جنگ‌های نامنظم) در جبهه اهواز نیز از افسران همین تیپ تشکیل شده بود.‌‌[10]

همچنین هسته اولیه لشکر 58 تکاور ذوالفقار نیروی زمینی ارتش از نیروهای تیپ 23 نوهد تشکیل شده بود.‌‌[11]

این تیپ در عملیات بیت‌المقدس و آزادسازی خرمشهر در سال 1361، با گردان‌های 154، 172، 137و 192 شرکت داشت. در این عملیات، تیپ 23 توانست ضمن عبور از کارون و شکست خط دشمن خود را به جاده اهواز ـ خرمشهر و در مراحل بعدی به مرز با عراق برساند. گردان 154 این تیپ در روز 3 خرداد 1361 با ورود به خرمشهر در آزادسازی این شهر مشارکت داشت.‌‌[12]

ساختار تیپ 23 در تیر 1362 به لشکر 23 نیروی مخصوص ارتقا یافت‌‌[13] و با دو تیپ تکاور و یک تیپ نوهد سازمان‌دهی شد.‌‌[14]

در سال 1364 عملیات قادر در منطقه مرزی پیرانشهر به صورت مشترک توسط ارتش و سپاه انجام شد که در آن لشکر 23 نیروهای مخصوص حضور داشتند. این لشکر به همراه سایر یگان‌های ارتش و سپاه در تیر و شهریور 1364 در دو عملیات قادر 1 و 2 موفق شدند برخی از ارتفاعات مرزی را به تصرف درآورند. در جریان عملیات قادر 2، سرهنگ حسن آبشناسان، فرمانده وقت لشکر 23 نیروی مخصوص، به شهادت رسید.[15]

این لشکر در عملیات‌های رمضان، والفجر 2، والفجر 4، بدر و نصر 7 شرکت‌‌[16] و در ادامه دفاع مقدس، در برخی عملیات‌ها، نفوذ به عمق خاک عراق و جمع‌آوری اطلاعات را بر عهده داشت.‌‌[17]

پس از فتح خرمشهر، بخشی از لشکر 23 برای ایجاد و حفظ امنیت به آذربایجان غربی اعزام و در پسوه پیرانشهر مستقر شدند و تا سال 1370 در این منطقه مستقر بودند. این نیروها سپس به سرپل‌ذهاب (کرمانشاه) اعزام و تا سال 1372 در این منطقه مرزی مستقر بودند.‌‌[18]

در طول دفاع مقدس، 1678 نفر از نیروهای لشکر 23 به شهادت رسیدند‌‌[19] که ازجمله برجسته‌ترین آن‌ها می‌توان به سرتیپ حسن آبشناسان، سرهنگ ابراهیم علی اصغرلو، سرگرد حسین شهرام‌فر و سرگرد حسن هداوند میرزایی اشاره کرد.‌‌[20] تعداد 4873 نفر از نیروهای این لشکر جانباز و 176 نفر نیز به اسارت ارتش دشمن درآمدند.‌‌[21]

با پایان جنگ تحمیلی، گردان مهندسی لشکر 23 در پاک‌سازی مناطق آلوده به مین حضور داشت‌‌[22] و به‌عنوان نمونه در منطقه سومار و نفت‌شهر‌‌[23] از سال 1370 تا 1371 حدود 1200 هکتار از اراضی منطقه را پاک‌سازی کرد.‌‌[24]

اسفند 1370 تیپ سوم نوهد همراه با یگان رهایى گروگان، گروهان عملیات روانى، آموزشگاه جنگ‌های نامنظم، گردان پشتیبانی و گروهان قرارگاه، از لشکر 23 منفک و در قسمت غربی پادگان افسریه مستقر و تیپ 65 نوهد را تشکیل داد.‌‌[25]

در دوران دفاع مقدس فرماندهی تیپ 23 نوهد را سرهنگ شهرام رامتین و سپس سرهنگ محمد محمدی‌‌[26] و پس از ارتقا به لشکر 23 به ترتیب سرهنگ محمد محمدی، سرلشکر شهید حسین آبشناسان، مجدداً سرهنگ محمد محمدی، سرتیپ دوم اردشیر زوالت و سرتیپ دوم فرهاد بهروزی بر عهده داشتند.‌‌[27] از سال 1400 تاکنون نیز سرهنگ علی محمدی فرماندهی تیپ 65 نوهد را بر عهده دارد.‌‌[28]

[1]. ماهنامه صف، ش 354، اردیبهشت 1389، ص 33.

[2]. زوالت، اردشیر، نیرو مخصوص (کلاه‌سبزها)، تهران، آتشبار، 1400، ص 38.

[3]. همان، ص 39.

[4]. همان، ص 121.

[5]. همان، ص 67.

[6]. همان، ص 95.

[7]. ماهنامه صف، ش 354، اردیبهشت 1389، ص 33.

[8]. همان، ص 34.

[9]. زوالت، اردشیر، همان، ص 126.

[10]. ماهنامه صف، ش414، آبان 1394، ص 10.

[11]. همان، ش354، اردیبهشت 1389، ص 33.

[12]. زوالت، اردشیر، همان، ص 219ـ175.

[13]. همان، ص 246 و 247.

[14]. ماهنامه صف، ش 414، آبان 1394، ص 8.

[15]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، چ پنجاهم، 1398، ص 110 و 112؛ کامیاب، محمد، عملیات قادر، تهران، ایران سبز، 1392، ص 31 و 32.

[16]. زوالت، اردشیر، همان، ص402.

[17]. ماهنامه صف، ش414، آبان 1394، ص10.

[18]. همان، ش 305، آبان 1384، ص 5، ضمیمه دانش و فناوری نظامی.

[19]. زوالت، اردشیر، همان، ص 405 و 406.

[20]. اسدی، احمد، دلاورمردان روزهای سخت، تهران، ایران سبز، 1394، ص 154ـ152 و 159.

[21]. زوالت، اردشیر، همان، ص 406.

[22]. ماهنامه صف، ش354، اردیبهشت 1389، ص 34.

[23]. زوالت، اردشیر، همان، ص 619.

[24]. همان، ص 621.

[25]. همان، ص 254.

[26]. همان، ص 40.

[27]. همان، ص 254.

[28]. همان، ص 672.