مفاهیم و اصطلاحات

قطعنامه 582 شورای امنیت

سجاد نادری‌پور
7 Views

قطعنامه 582 شورای امنیت، در میانه عملیات والفجر 8 (20 بهمن 1364) که منجر به تصرف شبه‌جزیره فاو توسط ایران شد، در جلسه 2666 شورای امنیت سازمان ملل متحد به تصویب رسید که مورد موافقت ایران قرار نگرفت.

پس از انجام دو عملیات بزرگ خیبر و بدر در منطقه عملیاتی هورالعظیم در سال‌های 1362 و 1363 که با وجود موفقیت‌های اولیه، نیروهای ایران نتوانستند به هدف نهایی خود دست یابند،[1] سال 1364 در حالی آغاز شد که از یک‌سو امام خمینی در سخنانشان ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﯾﻞ ﺳﺎل جدید، اﯾﻦ ﺳﺎل را «ﺳﺎل اﺳﺘﻘﺎﻣﺖ» ﻧﺎﻣﯿﺪند و از سوی دیگر، به پیشنهاد ﺣﺠﺖاﻻﺳﻼم اکبر ﻫﺎﺷﻤﯽ رﻓﺴﻨﺠﺎﻧﯽ (ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه امام در ﺷﻮرای ﻋﺎﻟﯽ دﻓﺎع)، مردم با راهپیمایی گسترده در روز ﻗﺪس، حمایت خود را از ادامه دفاع اعلام کردند.[2]

در این سال، پس از انجام سلسله عملیات‌های محدود در غرب و جنوب کشور،[3] در نهایت عملیات بزرگ سالانه والفجر 8 اجرا شد و به تصرف شبه‌جزیره فاو انجامید.[4]

پس از موفقیت نیروهای ایران در عملیات والفجر 8  و در معرض تهدید قرار گرفتن شهر بصره و تأثیرات مهم نظامی و سیاسی این عملیات، با درخواست عراق، اردن، تونس، مراکش، کویت، عربستان سعوی و یمن شمالی، ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ سازمان ملل در ﺟﻠﺴﻪ 2666 در 5 اسفند 1364، به اتفاق آرا، قطعنامه 582 را تصویب کرد.[5] بر اساس این قطعنامه:

 «ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ، ﺑﺎ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان «وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻋﺮاق»؛

 ﺑﺎ ﻳﺎدآوری اﻳﻦﻛﻪ ﺷﻮرای اﻣﻨﻴﺖ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺷﺶ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع وﺿﻌﻴﺖ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻋﺮاق را زﻳﺮ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ و در ﻣﻮرد آن ﺗﺼﻤﻴﻤﺎﺗﻲ اﺗﺨﺎذ کرده اﺳﺖ؛

ﺑﺎ ﻧﮕﺮاﻧﻲ ﻋﻤﻴﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﺪن ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﻣﻴﺎن دو ﻛﺸﻮر ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻠﻔﺎت ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺟﺎﻧﻲ و ﺧﺴﺎرات ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﺎدی ﺷﺪه و ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺖ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه اﻓﻜﻨﺪه اﺳﺖ؛ 

ﺑﺎ ﻳﺎدآوردی ﻣﻔﺎد ﻣﻨﺸﻮر ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻌﻬﺪ ﻛﻠﻴﻪ اﻋﻀﺎ ﺟﻬﺖ ﺣﻞوﻓﺼﻞ اﺧﺘﻼﻓﺎت ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ روشﻫﺎی ﺻﻠﺢﺟﻮﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻛﻪ ﺻﻠﺢ و اﻣﻨﻴﺖ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ و ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺮه ﻧﻴﻔﺘﺪ؛ 

ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ دو ﻛﺸﻮر اﻳﺮان و ﻋﺮاق از اﻋﻀﺎی ﭘﺮوﺗﻜﻞ ﻣﻤﻨﻮﻋﻴﺖ اﺳﺘﻔﺎده از ﮔﺎزﻫﺎی ﺧﻔﻪﻛﻨﻨﺪه و ﻣﺴﻤﻮمﻛﻨﻨﺪه و ﺳﺎﻳﺮ ﮔﺎزﻫﺎ و ﺟﻨﮓ ﻣﻴﻜﺮوﺑﻲ ﻣﻨﻌﻘﺪه در 17 ژوﺋﻦ 1925 در ژﻧﻮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ؛ 

ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﺻﻞ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل ﺗﺼﺮف زﻣﻴﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از زور؛

ﺑﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دادن ﺗﻼشﻫﺎی ﻣﻴﺎﻧﺠﻴﮕﺮاﻧﻪ ﻛﻪ دﺑﻴﺮﻛﻞ دﻧﺒﺎل ﻣﻲﻛﻨﺪ: 

1- از اﻗﺪاﻣﺎت اوﻟﻴﻪ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺑﺮوز ﻣﻨﺎزﻋﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﺷﺪ و از اداﻣﻪ درﮔﻴﺮی اﻇﻬﺎر ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻲﮔﺮدد. 

2- ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﻨﺎﻗﺸﻪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﺗﻬﺎﺟﻤﺎت ارﺿﻲ، ﺑﻤﺒﺎران ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺻﺮﻓﺎً ﻏﻴﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ، ﺣﻤﻼت ﺑﻪ ﻛﺸﺘﻲﻫﺎی ﺑﻲﻃﺮف و ﻳﺎ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎی ﻛﺸﻮرﻫﺎ، ﻧﻘﺾ ﺣﻘﻮق ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺑﺸﺮدوﺳﺘﺎﻧﻪ و ﺳﺎﻳﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﺎزﻋﺎت ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺑﻪ وﻳﮋه اﺳﺘﻔﺎده از ﺳﻼحﻫﺎی ﺷﻴﻤﻴﺎﻳﻲ ﻣﻐﺎﻳﺮ ﺑﺎ ﺗﻌﻬﺪات ﭘﺮوﺗﻜﻞ 1925 ژﻧﻮ، اﺑﺮاز ﺗﺄﺳﻒ ﻣﻲﮔﺮدد.

3- از اﻳﺮان و ﻋﺮاق ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ آﺗﺶﺑﺲ ﻓﻮری، ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻛﻠﻴﻪ ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت در زﻣﻴﻦ، درﻳﺎ و ﻫﻮا را رﻋﺎﻳﺖ ﻧﻤﻮده و ﻛﻠﻴﻪ ﻧﻴﺮوﻫﺎ ﺑﺪون درﻧﮓ ﺑﻪ ﻣﺮزﻫﺎی شناﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﻋﻘﺐﻧﺸﻴﻨﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ. 

4- ﻣﺼﺮاً درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻣﺒﺎدﻟﺔ ﻛﺎﻣﻞ اﺳﻴﺮان ﺟﻨﮓ ﭘﺲ از ﻣﺪت ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﻌﺪ از ﻣﺘﻮﻗﻒ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺨﺎﺻﻤﺎت ﺑﺎ ﻫﻤﻜﺎری ﻛﻤﻴﺘﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺻﻠﻴﺐ ﺳﺮخ اﻧﺠﺎم ﭘﺬﻳﺮد. 

5- از ﻃﺮﻓﻴﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﻮراً ﻛﻠﻴﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﻣﻨﺎزﻋﻪ را ﺑﺎ ﻣﻴﺎنجیگری ﻳﺎ ﻫﺮ راه دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺖ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞ ﻣﺴﺎﻟﻤﺖآﻣﻴﺰ ﻣﻨﺎزﻋﻪ، ﺑﭙﺬﻳﺮﻧﺪ.

6- از دﺑﻴﺮﻛﻞ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻼشﻫﺎی ﻣﺪاوم ﺧﻮد اداﻣﻪ داده و ﺑﻪ دو ﻃﺮف درﮔﻴﺮ ﺟﻬﺖ ﺟﺎﻣﺔ ﻋﻤﻞ ﭘﻮﺷﻴﺪن اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﻛﻤﻚ ﻧﻤﺎﻳﺪ و ﺷﻮرا را از ﻧﺘﺎﻳﺞ آن ﻣﻄﻠﻊ ﺳﺎزد. 

7- از ﺳﺎﻳﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻨﺪاری را از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن داده و از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﻗﺪاﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ و ﮔﺴﺘﺮش ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﮓ ﮔﺮدد، ﺟﺪاً ﺧﻮدداری ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و اﺟﺮای ﻗﻄﻌﻨﺎﻣﻪ ﺣﺎﺿﺮ را ﺗﺴﺮﻳﻊ ﺑﺨﺸﻨﺪ. 

8- ﺗﺼﻤﻴﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺗﺤﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ».[6]

در این قطعنامه، برای اولین‌بار و تحت تأثیر تصرف فاو توسط نیروهای ایران، بر اصل غیر قابل قبول بودن تصرف اراضی کشورهای دیگر، تأکید شده بود. در حقیقت شورای امنیت، زمانی که عراق به عمق 110 کیلومتر وارد خاک ایران شده بود، لزومی به یادآوری این اصل حقوق بین‌الملل نمی‌دید و تنها هنگامی که ایران بخشی از خاک عراق را تصرف کرد، ضرورت تأکید بر آن را تشخیص داد.[7]

در مقدمه قطعنامه نیز، شورای امنیت بدون اشاره به آغازگر جنگ تحمیلی، تنها از طولانی شدن جنگ بین دو کشور ابراز نگرانی کرد. این بدین معنی است که از نظر شورای امنیت، تنها دفاع مشروعی که طولانی نشود مورد تأیید است. این در حالی است که طولانی ‌شدن مخاصمه، ناشی از عملکرد جانبدارانه و غرض‌ورزانه شورای امنیت بود که با عمل نکردن به وظایف و مسئولیت‌های خود، موجب طولانی شدن جنگ تحمیلی شد.[8]

یک روز پس از تصویب قطعنامه 582، وزارت امور خارجه ایران در بیانیه‌ای، به ‌دلیل عدم موضع‌گیری صریح و قاطع شورای امنیت در خصوص آغازگر جنگ، مواضع جانبدارانه برخی اعضای دائم شورا، عدم محکومیت عراق در هجوم به خاک ایران و تصرف و اشغال بخش وسیعی از اراضی ایران، عدم اشاره به نقض حقوق بین‌الملل توسط عراق، عدم محکومیت استفاده حکومت بعث از سلاح‌های شیمیایی علیه نیروهای ایران و عدم محکومیت حمله هواپیماهای نظامی عراق به هواپیمای مسافری ایران، از پذیرش این قطعنامه خودداری کرد.[9]

وزارت امور خارجه عراق نیز در بیانیه 14 اسفند 1364 خود، اجرای قطعنامه 582 را منوط به اجرای کامل آن توسط ایران دانست.[10]

دوازده کشور عضو اتحادیه اروپا نیز در دو بیانیه به تاریخ 7 اسفند 1364 و 20 مرداد 1365 از تصویب قطعنامه 582 شورای امنیت استقبال کرده و از ایران و عراق خواستند این قطعنامه را پذیرفته و اجرایی کنند.[11]

با به نتیجه نرسیدن قطعنامه 582، شورای امنیت در جلسه 2713 در تاریخ 16 مهر 1365، قطعنامه 588 را تصویب کرد.[12]

[1]. رشید، محسن، اطلس جنگ ایران و عراق (فشرده نبردهای زمینی: 31 شهریور 1359-29 مرداد 1367)، چ دوم، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ص 66.

[2]. مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، سلسله عملیات قدس - تحرک در جبهه‌ها، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1384، ص 11-9.

[3]. همان، ص 17.

[4]. رشید، محسن، همان، 1392، ص 74.

[5]. سوداگر، احمد، جنگ و قطعنامه‌های سازمان ملل، قم، ولاء منتظر، 1391، ص 158 و 157.

[6]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل (1364-1365)، ج 5 ، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1388، ص 80 و81.

[7]. سوداگر، احمد، همان، ص 159.

[8]. همان، ص 160-159.

[9]. خرمی، محمدعلی، همان، ص 85-83.

[10]. همان، ص 98 و99.

[11]. همان، ص 85 و 206.

[12]. همان، ص 282.