مفاهیم و اصطلاحات
قطعنامه 552 شورای امنیت
سجاد نادری‌پور
6 Views
قطعنامه 552 شورای امنیت سازمان ملل، به درخواست کشورهای حاشیه خلیج فارس و به دنبال برگزاری جلسه 11 خرداد 1363، با 13 رأی موافق و 2 رأی ممتنع (زیمبابوه و نیکاراگوئه) ایران را به دلیل حمله به کشتی‌های کویت و عربستان محکوم کرد.
از دی 1362، عراق به موازت تلاش برای رفع تنگناهای اقتصادی خود و فشار به ایران برای پایان دادن به جنگ، با حمایت ضمنی آمریکا، ضربه زدن به توانایی‌های صدور نفت ایران با موشک‌های اگزوسه و هواپیماهای سوپراتاندارد را طرح‌ریزی و جنگ نفتکش‌ها را آغاز کرد و در نظر داشت به محل صدور نفت ایران در جزیره خارک حمله کند.[1]
رژیم بعث در این مسیر از پشتیبانی دیپلماتیک دولت آمریکا، رسانه‌ها و سازمان‌های بین‌المللی برخوردار بود. ریچارد مورفی معاون وزارت خارجه آمریکا که در آستانه عملیات خیبر در اسفند 1362 به غرب آسیا و بغداد سفر کرده بود، صراحتاً از تصمیم عراق حمایت کرده و اعلام کرد آمریکا انجام یک حمله گسترده به جزیره خارک را ناممکن نمی‌داند. فارین ریپورت چاپ آمریکا نیز طی تحلیلی، تشدید فشار به ایران را نتیجه طبیعی حمله عراق به خارک دانست. همچنین روزنامه نیویورک تایمز طی تحلیلی درباره هدف این اقدام نوشت حمله به خارک برای شکستن بن‌بست جنگ است.[2] بعدها طی اجلاسی که هفت کشور عمده صنعتی در 17/3/1363 برگزار کردند، تحلیلی که درباره عواقب جنگ بر جریان نفت جهان ارائه شد، نشان‌دهنده این معنا بود که حملات عراق کنترل‌شده و تنها برای فشار به ایران است. ضمن اینکه از قبل با افزایش تولید نفت عربستان، پیش‌بینی‌های لازم برای جایگزینی کاهش صادرات نفت ایران در بازار نفت انجام گرفته بود. به همین دلیل به موازات تشدید حملات عراق به پایانه‌های صدور نفت ایران و نفتکش‌ها، قیمت نفت تدریجاً کاهش یافت. بدین‌ترتیب عراقی‌ها با حمایت آمریکا و غرب برای نخستین بار در 3/2/1363، با استفاده از هواپیماهای فرانسوی سوپراتاندارد به خارک و نفتکش‌های حامل نفت ایران حمله کردند.[3] طارق عزیز در دیدار با شولتز (وزیر خارجه وقت آمریکا) درباره اقدام عراق چنین استدلال کرد که این حمله سبب پایان یافتن جنگ خواهد شد، زیرا اگر ایران پول نفت را نداشته باشد، نمی‌تواند اسلحه مورد نیاز خود را از بازارهای سیاه تهیه کند.[4]
ایران که پیش از آغاز حملات عراق، رسماً هشدار داده بود اگر عراق نقل و انتقالات نفتی ایران را قطع کند، تنگه هرمز در دهانه خلیج فارس را خواهد بست،[5] در برابر حملات عراق، سیاست «مقابله به مثل محدود» را اتخاذ کرد که به اعتراض کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و برگزاری جلسات پی در پی و ارسال نامه به شورای امنیت سازمان ملل منجر شد.[6]
اعضای شورای امنیت پس از برگزاری جلسه 11 خرداد 1363، با 13 رأی موافق و 2 رأی ممتنع (زیمبابوه و نیکاراگوئه) ایران را به دلیل حمله به کشتی‌های کویت و عربستان محکوم کردند. سازمان ملل که پیش از این در واکنش به حملات شیمیایی عراقی‌ها تنها به صدور بیانیه بدون ذکر نام عراق اقدام کرده بود، در اینجا با صدور قطعنامه و ذکر نام ایران، سیاست جانبدارانه این سازمان از عراق را بیش از گذشته آشکار ساخت.[7]
بر اساس متن این قطعنامه:
«با بررسی نامه مورخ 21 می 1984 نمایندگان بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی که از حملات ایران به کشتی‌های بازرگانی در مسیر بنادر کویت و عربستان سعودی شکایت کرده‌اند، (S/16574)
با در نظر گرفتن اینکه دولت‌های عضو متعهدند با یکدیگر در صلح و حسن همجواری، طبق منشور ملل متحد، زندگی کنند،
با تأیید مجدد تعهدات دولت‌های عضو نسبت به اصول و مقاصد منشور ملل متحد،
همچنین با تأیید مجدد اینکه همه دولت‌های عضو متعهدند در روابط بین‌المللی‌شان از تهدید یا کاربرد زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر دولتی خودداری کنند،
با توجه به اهمیت منطقه خلیج [فارس] برای صلح و امنیت بین‌المللی و نقش حیاتی آن در ثبات اقتصاد جهانی،
با اظهار نگرانی عمیق در مورد حملات اخیر به کشتی‌های تجاری در مسیر بنادر کویت و عربستان سعودی،
با اعتقاد به اینکه حملات مزبور تهدیدی برای امنیت و ثبات منطقه به شمار می‌آید و آثار جدی بر صلح و امنیت بین‌المللی دارد،
1. کلیه دولت‌ها را به رعایت حق کشتیرانی آزاد، بر اساس قوانین بین‌المللی فرا می‌خواند؛
2. بر حق کشتیرانی آزاد در آب‌های ساحلی و مسیرهای دریایی برای کشتی‌هایی که بین کلیه بنادر و تأسیسات دولت‌های ساحلی غیر درگیر در جنگ در حال تردد هستند، تأکید دارد؛
3. از کلیه دولت‌ها می‌خواهد تا به تمامیت ارضی دولت‌های غیر درگیر در مخاصمات احترام بگذارند و حداکثر خویشتن‌داری را مبذول دارند و از اقداماتی که ممکن است به تشدید و گسترش مخاصمات بینجامد، اجتناب کنند؛
4. حملات اخیر به کشتی‌های بازرگانی در حال تردد میان بنادر کویت و عربستان سعودی را محکوم می‌کند؛
5. خواهان توقف فوری اینگونه حملات است و بر ضرورت عدم برخورد با کشتی‌های در حال تردد میان دولت‌های غیر درگیر در مخاصمات تأکید دارد؛
6. تصمیم دارد در صورت عدم رعایت قطعنامه حاضر، در خصوص بررسی اقدامات مؤثر و متناسب با اهمیت اوضاع و با هدف تضمین آزادی کشتیرانی در منطقه، مجدداً تشکیل جلسه دهد؛
7. از دبیرکل در خصوص پیشرفت اجرای قطعنامه حاضر درخواست گزارش می‌کند؛
8. تصمیم می‌گیرد که موضوع را زیر نظر داشته باشد».[8]
پنج روز پیش از صدور قطعنامه، نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، در نامه‌ای خطاب به دبیرکل، اعلام کرد دولت جمهوری اسلامی ایران از ابتدای جنگ، منابع و نیروی انسانی بسیاری به منظور تأمین امنیت خلیج فارس به کار گرفته است. همچنین دولت جمهوری اسلامی ایران، تنها دولت در خلیج فارس بوده که درخواست عقب‌نشینی دخالت خارجی را در منطقه به منظور تأمین حاکمیت و استقلال کشورهای منطقه و نیز امنیت خلیج فارس، ارائه کرده است و به همین خاطر، به مسئولیت‌های خود در مورد حفظ صلح و امنیت بین‌المللی خلیج فارس عمل کرده است.[9]
در بخشی دیگر از نامه با انتقاد از عملکرد دولت‌ها و سازمان‌های بین‌المللی، سکوت در مقابل حمله عراق به 71 کشتی غیر نظامی و صدور قطعنامه علیه ایران به دلیل هدف قرار دادن دو کشتی، اقدامی تبعیض‌آمیز دانسته شده است.
از نظر ایران، امنیت خلیج فارس تقسیم‌ناپذیر است؛ امنیت یا برای همه است یا امنیتی برای هیچ‌کس وجود ندارد. ایران اجازه نخواهد داد از خلیج فارس که بیش از هزار کیلومتر از ساحل آن متعلق به ایران است، توسط دیگران علیه ایران استفاده شود و به هیچ قدرتی اجازه داده نخواهد شد از خلیج فارس سوءاستفاده کند و برای خفه کردن انقلاب اسلامی، تلاش نماید.[10]
دولت جمهوری اسلامی ایران در بخشی دیگر از نامه خود خطاب به دبیرکل، از دولت‌های عضو دعوت کرد خودشان را در وضعیت مشابه قرار دهند و قضاوت نمایند که ایران چه مدت زمانی طولانی صبرش را حفظ کرده است. موضع جمهوری اسلامی ایران با توجه به تلاش عراق و دوستانش برای بین‌المللی کردن مناقشه روشن است. اگر امنیت خلیج فارس نقض شود، پس این نقض برای همه است.[11]
در پایان، ایران اعلام کرد حرکت سیاسی پوچی که در شورای امنیت اتفاق افتاد، پوششی برای پافشاری تلاش‌های عراق به منظور بین‌المللی کردن مناقشه است و از جمله تلاش برای منحرف ساختن افکار عمومی بین‌المللی در مورد نقش مخرب عراق در تهدید صلح و امنیت بین‌المللی در خلیج فارس به شمار می‌رود. دولت جمهوری اسلامی ایران به شورای امنیت درباره توطئه رو به رشدی که در حال شکل‌گیری است، هشدار داده و مسئولیت جدی‌اش را در حفظ صلح و امنیت بین‌المللی متذکر می‌گردد.[12]
[1]. درودیان، محمد، آغاز تا پایان، چ هفتم، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1383، ص 77 و78.
[2]. همان، ص 88.
[3]. همان، ص 88 و 89.
[4]. همان، ص 89.
[5]. همان.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج 3، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1387، ص 131 و132.
[9]. همان، ص 127.
[10]. همان، ص 127 و 128.
[11]. همان، ص 128.
[12] . همان.
