مفاهیم و اصطلاحات
قطعنامه 588 شورای امنیت
سجاد نادری‌پور
6 Views
قطعنامه 588 شورای امنیت سازمان ملل، در پی به کارگیری سلاح شیمیایی توسط دولت عراق علیه مردم ایران و نیز به دنبال احساس خطر حامیان عراق از اجرای عملیات سرنوشت‌ساز ایران (عملیات‌های کربلای 4 و 5)، در 16 مهر 1365 به تصویب رسید.
پس از صدور قطعنامه 582، شوراى امنیت در 1 فروردین 1365، بر اساس گزارش متخصصان علوم پزشکى اعزامى از سوى سازمان ملل متحد، بیانیه‌اى صادر کرد که در آن براى اولین‌بار، با ذکر نام «عراق»، کاربرد سلاح شیمیایى توسط این کشور علیه نیروهاى ایران را محکوم کرد. همچنین در این بیانیه، ادامه درگیرى طرفین محکوم شد.[1] شوراى امنیت در 7 شهریور 1365، ضمن صدور بیانیه‌اى دیگر، از افزایش احتمالى دامنه درگیرى و گسترش حمله به کشتى‌هاى تجارى و مناطق غیر نظامى ابراز نگرانى کرد و از تلاش‌هاى مداوم دبیرکل، به ویژه در زمینه عدم به‌کارگیرى سلاح‌هاى شیمیایى و نیز از اعلام دو کشور ایران و عراق مبنى بر خوددارى از حمله به مناطق مسکونى حمایت کرد.[2]
شوراى امنیت به درخواست اتحادیه عرب که از اعلام «ایران» مبنى بر تصمیم برای اجرای یک عملیات سرنوشت‌ساز (عملیات‌های کربلای 4 و 5) بیمناک بودند، از 8 مهر 1365 بحث خود را در مورد درگیرى عراق و ایران شروع کرد. سرانجام، شوراى امنیت در جلسه 2713 خود، به اتفاق آرا، قطعنامه 588 را در 16 مهر 1365 صادر کرد. شوراى امنیت در قطعنامه 552 و 582 به قطعنامه‌ها و بیانیه‌هاى گذشته خود اشاره‌اى نکرد. این روند در قطعنامه 588 هم ادامه یافت، با این تفاوت که در قطعنامه جدید، از دو کشور ایران و عراق خواسته شد بدون درنگ، قطعنامه 582 را به مرحله اجرا بگذارند. همچنین از دبیرکل خواست با مشورت طرفین منازعه، بر شدت فعالیت‌هایش در اجراى قطعنامه 582 بیفزاید. این قطعنامه به استثناى این نکات، مطلب جدید دیگرى نداشت.[3]
بر اساس قطعنامه 588 شورای امنیت:
«شورای امنیت،
با بررسی موضوع تحت عنوان «وضعیت میان ایران و عراق»؛
با یادآوری اینکه شورا بیش از شش سال این موضوع را زیر نظر داشته و تصمیماتی را در مورد آن اتخاذ نموده است؛
با نگرانی عمیق از طولانی شدن منازعه و تشدید آن که منجر به تلفات سنگین جانی و خسارات قابل ملاحظه مادی شده و نیز صلح و امنیت بین‌المللی را مورد تهدید قرار داده است؛
با یادآوری تعهد دولت‌های عضو مبنی بر آنکه در روابط بین‌المللی خود از تهدید و زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی هر کشوری و یا استفاده از هر روش دیگر مغایر با اهداف ملل متحد خودداری کنند؛
با متذکر شدن مفاد منشور ملل متحد به ویژه تعهد همه اعضا جهت حل‌وفصل مناقشات بین‌المللی خود از طریق صلح‌آمیز به نحوی که صلح و امنیت بین‌المللی و عدالت به مخاطره نیفتد؛
همچنین با خاطرنشان ساختن اینکه تحت منشور ملل متحد، دولت‌های عضو مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بین‌المللی را به شورای امنیت سپرده‌اند و بدین منظور موافقت کرده‌اند که نقش شورای امنیت را در حل‌وفصل مناقشات بپذیرند؛ با ستایش از تلاش‌های دبیرکل جهت یافتن راه‌حلی مسالمت‌آمیز برای این مناقشه، متذکر می‌گردد:
ایران و عراق به اجرای کامل و بدون درنگ قطعنامه 582 که در 24 فوریه 1986 به اتفاق آرا تصویب شد، فراخوانده شوند.
از دبیرکل درخواست می‌گردد تلاش‌هایش را با طرفین درگیر جهت اجرای قطعنامه مذکور افزایش دهد و حداکثر تا 30 نوامبر 1986 نتیجه آن را به شورا گزارش دهد.
تصمیم گرفته شد به منظور بررسی گزارش و شرایط استقرار صلحی پایدار میان دو کشور، طبق منشور ملل متحد و اصول عدالت و حقوق بین‌المللی مجدداً تشکیل جلسه دهد».[4]
قطعنامه 588، وقتی صادر شد که رزمنده‌های ایران توانسته بودند خودشان را به آن سوی مرزهای عراق برسانند. ورود نیروهای ایران به عراق در نهایت باعث شد سازمان ملل صدور قطعنامه‌های خنثی و بی‌ثمر را متوقف و با نگاهی واقع‌گرایانه حل معضلی را که با تجاوز صدام به مرزهای ایران آغاز شده بود در دستور کار قرار دهد.[5]
قطعنامه ۵۸۸ شورای امنیت سازمان ملل اولین قطعنامه‌ای است که شورای امنیت تلاش کرد مواضع ناعادلانه و غیرمسئولانه این شورا در خصوص جنگ تحمیلی عراق علیه ایران را تا حدی اصلاح کند. شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه‌های پیشین خود، تلاش داشت مواضع ناعادلانه و مبتنی بر حمایت از متجاوز را به ایران تحمیل کند که با عدم پذیرش این قطعنامه‌ها از سوی ایران مواجه شد، اما پس از این قطعنامه و به دنبال تحولاتی که پس از صدور دو قطعنامه 588 و 598 رخ داد، این شورا مجبور به تغییر نوع نگاه خود به جنگ تحمیلی در قطعنامه‌های بعدی شد و تلاش کرد برخی مطالبات ایران را در دو قطعنامه 588 و 598 لحاظ کند و واقع‌گرایی بیشتری در جنگ از خود نشان دهد.[6]
تحلیل شرایط و عوامل مؤثر بر صدور این قطعنامه، نشان می‌دهد که برخورد واقع‌بینانه‌تر سازمان ملل معطوف به قدرت ایران در جنگ بود و برخورد واقع‌بینانه‌تر سازمان ملل به وقایع جنگ تحمیلی زمانی اتفاق افتاد که احساس کرد مسئولان سیاسی- نظامی ایران اراده کرده‌اند در جنگ پیروز شوند؛ این اراده با اقدامات ملموس آن دوره قابل مشاهده بود و احساس می‌شد جمهوری اسلامی قادر به بر هم زدن وضعیت موجود در جنگ است.[7]
شوراى امنیت پس از دریافت گزارش جدید دبیرکل در مورد تازه‌ترین مواضع دو دولت ایران و عراق نسبت به قطعنامه 582 و 588 و طرح 8 ماده‌اى دبیرکل در خصوص پایان جنگ، تشکیل جلسه داد. این جلسه، که در 31 شهریور 1365 / 22 سپتامبر 1986 برگزار شد، منجر به صدور بیانیه‌اى گردید که در آن به تکرار موضوعاتى همچون ابراز نگرانى عمیق از وضعیت وخیم موجود بین ایران و عراق، اظهار تأسف از نقض قوانین انسان‌دوستانه بین‌المللى، درخواست از طرفین براى اجراى قطعنامه‌هاى 582 و 588، تصمیم شورا به حل‌وفصل مسالمت‌آمیز اختلافات موجود، ادامه کوشش دبیرکل در حل منازعه و مانند آن پرداخت.[8] ایران در پاسخ به این بیانیه، همانند آنچه در مورد قطعنامه 588 اعلام کرده بود، مجدداً اعلام داشت که بخشى از قطعنامه 582 و 588 و بیانیه 31 شهریور 1365 را که ناظر بر خاتمه مخاصمات بدون تعیین متجاوز است، نمى پذیرد.[9]
[1]. شیرودی، مرتضی، «راهبردهای سازمان ملل متحد در جنگ ایران و عراق»، مجله معرفت، ش 70، مهر 1382، ص 110.
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج 5، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی،1387، ص 282.
[5]. فوزی، یحیی، «قطعنامه ۵۸۸ آغازی بر واقع‌گرایی شورای امنیت»، روزنامه اعتماد، ش 4203، سه‌شنبه 17 مهر 1397، ص 14.
[6]. همان.
[7]. همان.
[8]. شیرودی، مرتضی، همان.
[9]. همان .
