مفاهیم و اصطلاحات

قطعنامه 619 شورای امنیت

سجاد نادری‌پور
7 Views

قطعنامه 619 شورای امنیت سازمان ملل متحد، 18 مرداد 1367 و به‌ دنبال اجرایی کردن بند دوم قطعنامه 598 این شورا در خصوص نظارت سازمان ملل بر آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروهای دو کشور به مرزهای رسمی، به تصویب رسید.

قطعنامه 598 شورای امنیت سازمان ملل متحد، 29 تیر 1366 به تصویب رسید. در بند دوم این قطعنامه، مقرر شده بود تیم ناظر سازمان ملل متحد، به منظور بررسی، تأیید و نظارت بر آتش‌بس و عقب‌نشینی نیروها، به مرزهای مورد مناقشه دو کشور اعزام شوند.[1]

با پذیرش این قطعنامه توسط ایران در 27 تیر 1367، دو کشور در وضعیت نه جنگ و نه صلح قرار گرفتند؛ بدین معنا که اگرچه مقامات سیاسی دو کشور به ‌صورت رسمی قطعنامه را پذیرفته بودند، اما در صحنه جنگ، درگیری‌های نظامی میان دو کشور ادامه داشت، به‌ طوری ‌که 4 روز پس از پذیرش قطعنامه از جانب ایران، عراق در اقدامی ناموفق، مجدداً به ایران حمله گسترده‌ای کرد و خرمشهر در آستانه اشغال مجدد قرار گرفت.[2]

ادامه درگیری‌های نظامی میان دو کشور پس از پذیرش قطعنامه 598، برقراری آتش‌بس میان دو کشور را در وضعیت مبهمی قرار داده بود. به همین دلیل، دبیرکل سازمان ملل، در 16 مرداد 1367 گزارشی خطاب به شورای امنیت تنظیم کرد. در این گزارش، مقرر شد تیم ناظران سازمان ملل (یونیماگ) در راستای اجرای بند دوم قطعنامه 598، آغاز به فعالیت کند. بر اساس این گزارش، یونیماگ وظیفه داشت با استقرار در خطوط آتش‌بس توافق‌شده با طرفین، بر اساس مدل‌های استقرار پدافندی دو طرف در روز تعیین شده و تطابق این مدل‌های پدافندی، از نزدیک شدن مواضع طرفین به یکدیگر جلوگیری کند، بر اجرای آتش‌بس نظارت کند، در مورد هرگونه نقض آتش‌بس ادعایی و اعاده وضعیت اگر نقضی اتفاق افتاده باشد اقدام کند، با مذاکره با طرفین منازعه، از هرگونه تغییرات در وضعیت فعلی یا در حین عقب‌نشینی کلیه نیروها به مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی پیشگیری کند، بر صحت و تأیید عقب‌نشینی کلیه نیروها به مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی نظارت کند، بر آتش‌بس در مرزهای شناخته‌شده بین‌المللی نظارت کند، در خصوص نقض آتش‌بس تحقیق کند و از هر گونه تغییر در وضعیت آن جلوگیری کند، و با استقرار در مناطق جدا از نیروها یا در طرف دیگر مرز بین‌المللی، محدودسازی تعداد و سلاح‌های به‌ کارگیری شده در مناطق نزدیک به مرز بین‌المللی و گشت‌زنی نفرات دریایی سازمان ملل در مناطق حساس مشخص در اروندرود یا در نزدیکی آن، به کاهش تنش و ایجاد اطمینان میان دو کشور اقدام کند.[3]

دبیرکل در این گزارش اعلام کرد، پیش‌تر بنا بر درخواست اعضای شورای امنیت، یک تیم فنی به سرپرستی سپهبد مارتین وادست نروژی (رئیس ستاد سازمان نظارت بر آتش‌بس سازمان ملل متحد) با همراهی یک مشاور سیاسی عالی‌رتبه و یک کارشناس لجستیکی غیر نظامی و 4 ناظر نظامی به ایران و عراق اعزام شده‌اند تا با مقامات دو کشور درباره چگونگی اعزام ناظران سازمان ملل برای نظارت بر صحت و تأیید آتش‌بس و عقب‌نشینی درخواست‌شده در قطعنامه 598 گفتگو کنند.[4]

دبیرکل در پایان گزارش خود، هزینه یونیماگ برای انجام مأموریت خود به مدت 6 ماه را 74 میلیون دلار برآورد کرد که این مبلغ از محل حساب ویژه‌ای که به همین منظور در سازمان ملل ایجاد شده بود، تأمین شد.[5]

به ‌دنبال ارائه گزارش دبیرکل، شورای امنیت در 18 مرداد 1367 تشکیل جلسه داد و قطعنامه 619 را به شرح زیر به تصویب رساند:

«شورای امنیت، با یادآوری قطعنامه 598 (1987) خود،

1. تصویب گزارش دبیرکل از جمله سند S/20093 در مورد اجرای عملی بند 2 قطعنامه 598 (1987)؛

2. تصمیم جهت شروع به کار فوری گروه ناظران نظامی سازمان ملل در جنگ ایران و عراق تحت نظارت خود و درخواست از دبیرکل جهت برداشتن گام‌های لازم نسبت به این مهم مطابق با گزارش مذکور؛

3. تصمیمات دیگر مبنی بر اینکه یونیماگ برای یک دوره 6 ماهه تشکیل خواهد شد مگر اینکه شورا تصمیمات دیگری اتخاذ کند؛

4. درخواست از دبیرکل جهت حفظ ارتباط با شورای امنیت به‌ طور کامل که از پیشرفت بیشتر امور مطلع باشد».[6]

پس از تصویب قعطنامه 619، دبیرکل در نامه‌هایی جداگانه به شورای امنیت در 19 و 20 تیر 1367، پیشنهاد داد اعضای 350 نفره یونیماگ از کشورهای آرژانتین، استرالیا، اتریش، بنگلادش، کانادا، دانمارک، فنلاند، غنا، مجارستان، هند، اندونزی، ایرلند، ایتالیا، کنیا، مالزی، نیوزلند، نیجریه، نروژ، لهستان، سنگال، سوئد، ترکیه، یوگسلاوی و زامبیا انتخاب شوند و فرماندهی آنها را ژنرال اسلاوکو جویک از یوگسلاوی بر عهده بگیرد.[7]

در 3 آبان 1367، دبیرکل در نامه‌ای خطاب به شورای امنیت، گزارشی از عملکرد یونیماگ در اجرای قطعنامه 619 شورای امنیت ارائه داد. بر اساس این گزارش و بر خلاف پیش‌بینی دبیرکل، تا روز 2 آبان 1367/ 24 اکتبر 1988، در مجموع 828 نفر از کشورهای آرژانتین، استرالیا، اتریش، بنگلادش، کانادا، دانمارک، فنلاند، غنا، مجارستان، اندونزی، هند، ایرلند، ایتالیا، کنیا، مالزی، نیوزلند، نیجریه، نروژ، پرو، لهستان، سنگال، سوئد، ترکیه، اروگوئه، یوگسلاوی، زامبیا، نیوزلند و کانادا در مرزهای دو کشور مستقر شده و قرار بود 41 نفر دیگر به این تعداد افزوده شود.[8]

دبیرکل در این گزارش، ضمن توضیح عملکرد یونیماگ در طول 1400 کیلومتر خط آتش‌بس، از ارائه 1072 مورد گزارش نقض آتش‌بس از سوی دو کشور خبر داد که 235 مورد آنها، به تأیید یونیماگ رسیده است.[9] همچنین یونیماگ در این مدت توانست اجساد 186 تن از شهدا و کشته‌های دو کشور را در محدوده مأموریتی خود یافته و به مقامات طرفین درگیری تحویل دهد.[10] دبیرکل در پایان گزارش خود، ضمن تقدیر از مقامات سیاسی و نظامی دو کشور در خصوص پشتیبانی سیاسی، نظامی و لجستیکی از نیروهای سازمان ملل در راستای اجرای قطعنامه 619 شورای امنیت، اعلام کرد اگرچه در طول بیش از دو ماه گذشته هیچ‌گونه درگیری نظامی میان دو کشور رخ نداده، اما وضعیت به ‌طور اصولی ناپایدار است و نقاطی در خطوط آتش‌بس وجود دارد که طرفین به ‌طور خطرناکی نزدیک هم قرار دارند و مادامی که این وضعیت خطرناک ادامه داشته باشد، از سرگیری نبرد دور از ذهن نیست. بنابراین فوراً ضرورت دارد برای تداوم آتش‌بس با طرفین مشورت شود که در اسرع وقتِ ممکن به مرزهای شناخته شده بین‌المللی عقب‌نشینی کنند تا بسیاری از مشکلات فعلی که یونیماگ با آن مواجه است، حل شود و راه برای اجرای کامل دیگر مفاد قطعنامه 598 هموار گردد.[11]

مرحله اول فعالیت یونیماگ در 19 بهمن 1367 با ارائه گزارش دبیرکل سازمان ملل به شورای امنیت و صدور قطعنامه 631 توسط شورا، به پایان رسید.

[1]. سوداگر، احمد، جنگ و قطعنامه‌های سازمان ملل متحد، قم، ولاء منتظر، 1391، ص 164 و 165؛ خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج 6، تهران، مرکز اسناد و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، ص 264.

[2]. مطلق، محسن، خرمشهر، تهران، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، 1393، ص 103-100.

[3]. خرمی، محمدعلی، همان، ج 9، ص 149 و 150.

[4]. همان، ص 151.

[5]. همان، ص 152 و153.

[6]. همان، ص 158.

[7]. همان، ص 160، 161، 165.

[8]. همان، ص 357 و 358.

[9]. همان، ص 359 و 360.

[10]. همان، ص 361.

[11]. همان، ص 362 و363.