مفاهیم و اصطلاحات
قطعنامه 616 شورای امنیت
سجاد نادری‌پور
8 Views
قطعنامه 616 شورای امنیت سازمان ملل متحد دو روز پس از قبول قطعنامه 598 و به دنبال حمله ناو وینسنس آمریکا به هواپیمای ایرباس 655 ایران در خلیج فارس صادر شد.
انجام عملیات کربلای ۵ در دی ۱۳۶۵، توانست برتری موازنه قدرت را به نفع ایران تغییر دهد و زنگ خطری برای سقوط بصره و فتح و جدایی جنوب عراق از رژیم بعثی بود[1] و همین زنگ خطر موجب شد سرعت شوروی و آمریکا از یک سو و از سوی دیگر اعراب منطقه برای تقویت ماشین جنگی صدام برای ایجاد توازن قدرت، افزایش بسیاری یابد.[2] عراق نیز ضمن هدف قرار دادن شهر‌ها و زیرساخت‌های اقتصادی ایران، کوشید با حمله به سکوهای نفتی و نفتکش‌ها، شاهرگ اصلی اقتصادی ایران را قطع کند. از سوی دیگر، سوریه نیز به عنوان متحد جمهوری اسلامی با قطع جریان خط لوله نفت عراق به مدیترانه،[3] عراق را برای فروش نفت ناچار به گذر از خلیج فارس وادار کرد.
عراق که نیروی دریایی مؤثری نداشت، کوشید پای متحدان عربی خود را به این نبرد باز کند و بدین ترتیب کویت و عربستان نیز در خلیج فارس وارد درگیری نظامی با ایران شدند.[4]
با وارد شدن کویت به درگیری‌ها، این کشور در قراردادی با شوروی، نفت‌کش‌های این کشور را به اجاره درآورد تا از حملات ایران در امان باشد، اما با شدت گرفتن جنگ نفتکش‌ها در خلیج فارس، کشتی‌های باری ایوان کارسیف[5] و مارشال چخوف[6] شوروی هدف قایق‌های تندرو و مین‌های دریایی ایران قرار گرفتند و شوروی ترجیح داد موضع محتاطانه‌تری گرفته و از جنگ مستقیم با ایران اجتناب کند؛ این امر راه را برای آمریکایی‌ها که با درخواست کویت وارد خلیج فارس شده بود، باز کرد.
با ورود آمریکا به خلیج فارس، این کشور کوشش کرد امنیت منافع خود و متحدانش در خلیج فارس را تأمین کند. به تدریج نیز با درخواست آمریکا، برخی کشورهای عضو ناتو نیروهای نظامی خود را به خلیج فارس اعزام کردند.[7]
از تیر 1366 تا تیر 1367، تنش‌های میان ایران و آمریکا در خلیج فارس ادامه یافت و در این مدت، کشتی‌های بریجتون،[8] گازپرنس،[9] سوپر نفتکش سانگاری،[10] یک بالگرد آمریکایی[11] و پایانه برون‌ساحلی بندر الاحمدی کویت[12] از سوی ایران، و کشتی ایران- اجر،[13] و سکوهای آر-۴ و آر-7 حوزه نفتی رشادت،[14] از سوی آمریکا مورد حمله قرار گرفت. اوج تنش میان دو کشور، 12 تیر ۱۳۶۷ بود که هواپیمای ایرباس ۶۵۵ ایران، توسط ناو وینسنس آمریکا مورد اصابت قرار گرفت و همه 290 نفر مسافر آن، به شهادت رسیدند.[15]
به دنبال این واقعه، دولت ایران در نامه‌ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل، بی‌تفاوتی سازمان‌های بین‌المللی به ویژه سازمان ملل در قبال جنایت‌های گذشته را عامل این اتفاق دانسته و از سازمان ملل خواست تا در مقابل این واقعه، واکنش مناسب نشان دهد[16] و در ادامه، خواستار برگزاری جلسه فوری شورای امنیت برای بررسی این حادثه شد.[17] در پی درخواست ایران، شورای امنیت در 29 تیر 1367، تشکیل جلسه داد. در این جلسه، نماینده ایران درخواست‌های سه‌گانه «عذرخواهی آمریکا از خانواده‌های قربانیان و مردم و دولت مربوطه»، «پذیرش مسئولیت کامل سقوط هواپیما و جبران آن» و «تجدید نظر در سیاست‌هایی که منجر به سقوط این هواپیما و کشته شدن مسافران بی‌گناه آن شده است» را از شورا مطرح کرد.[18]
نماینده آمریکا نیز با ابراز تأسف عمیق خود از حادثه رخ‌داده و آمادگی برای پرداخت غرامت لازم به خانواده‌های قربانیان، از اقدام ناو وینسنس حمایت کرده و اعلام کرد به خاطر این اتفاق، عذرخواهی نمی‌کند. آمریکا همچنین اعلام کرد تحقیقاتی برای روشن شدن زوایای این حادثه و جلوگیری از وقوع اقدامات مشابه آغاز کرده است.[19] در این جلسه، قطعنامه 616 به تصویب رسید. بر اساس این قطعنامه:
«شورای امنیت،
با بررسی نامه مورخ 5 ژوئیه 1988 جانشین نماینده دائمی جمهوری اسلامی ایران خطاب به رئیس شورای امنیت ((S/19981
با استماع بیانات نماینده جمهوری اسلامی ایران، وزیر امور خارجه علی‌اکبر ولایتی و سخنان نماینده ایالات متحده آمریکا، معاون رئیس‌جمهوری جرج بوش ((S/PV.2818
با ابراز تأسف عمیق از اینکه هواپیمای غیر نظامی ایران‌ایر در پرواز برنامه‌ریزی‌شده بین‌المللی 655، در پرواز بر فراز تنگه هرمز به وسیله موشک شلیک شده از ناو جنگی ایالات متحده آمریکا (وینسنس) منهدم گردید،
با تأکید بر ضرورت تبیین حقایق سانحه از طریق بازرسی بی‌طرفانه،
با نگرانی عمیق از تشنج رو به رشد در منطقه خلیج [فارس]،
1. تأسف عمیق خود را از ساقط ساختن هواپیمای غیر نظامی ایران به وسیله موشکی که از یک ناو جنگی آمریکا شلیک شد و تسلیت عمیق خود را به خاطر از دست رفتن غم‌انگیز جان انسان‌های بی‌گناه ابراز می‌دارد؛
2. همدردی صمیمانه خود را به خانواده‌های قربانیان این سانحه غم‌انگیز و دولت‌ها و کشورهای آنان اعلام می‌دارد؛
3. در تصمیم سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری در پاسخ به درخواست جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تشکیل فوری گروه حقیقت‌یاب برای بررسی تمامی حقایق موجود و جنبه‌های فنی زنجیره حوادث مربوط به این پرواز و انهدام هواپیما و همچنین از اعلام ایالات متحده آمریکا و جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تصمیمشان برای همکاری با بررسی سازمان بین‌المللی هواپیمایی کشوری استقبال می‌کند؛
4. از تمامی اعضای کنوانسیون 1944 شیکاگو در هواپیمایی کشوری بین‌المللی درخواست می‌کند که در همه شرایط مقررات و رویه‌های سلامت هوانوردی کشوری، به ویژه ضمائم آن کنوانسیون را به منظور جلوگیری از چنین پیشنهادهایی دقیقاً مراعات نمایند؛
5. لزوم اجرای فوری و کامل قطعنامه 598 (1987) شورا را به عنوان تنها مبنای حل جامع، عادلانه، شرافتمندانه و پایدار منازعه میان ایران و عراق ابراز و پشتیبانی خود را از دبیرکل برای اجرای این قطعنامه اعلام و خود را ملتزم به همکاری با دبیرکل برای تسریع در اجرای طرح اجرایی او می‌نماید».[20]
شورای امنیت در این قطعنامه، از محکوم کردن آمریکا به عنوان عامل حمله به هواپیمای غیر نظامی و کشتار 300 مسافر هواپیمای ایرانی خودداری کرد و تنها به ابراز تأسف، تأکید بر تشکیل فوری گروه حقیقت‌یاب، رعایت کنوانسیون 1944 شیکاگو و اجرای فوری و کامل قطعنامه 598 بسنده نمود.
[1]. اردستانی، حسین، «تعیین‌کنندگی عملیات کربلای 5 و تصویب قطعنامه 598»، فصلنامه نگین ایران، 1393، ش 49، ص 5 و 6.
[2]. درودیان، محمد، روند پایان جنگ، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1384، ص 228.
[3]. نادری، حجت و دیگران، «تبیین ژئوپلیتیک موضع‌گیری سوریه در جنگ عراق با ایران»، پژوهشنامه ایرانی سیاست بین‌الملل، بهار و تابستان 1402، ش2، ص 489.
[4]. موسوی، سید مسعود، «بررسی مواضع و عملکرد کویت در جنگ ایران و عراق»، فصلنامه نگین ایران، بهار 1383، سال دوم، ش 8، ص 79.
[5]. درودیان، محمد، شلمچه تا حلبچه، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1376، ص 73.
[6]. همان، ص 77.
[7]. کردزمن، آنتونی، «غرب و منازعه دریایی در خلیج فارس: 1987»، ترجمه پریسا کریمی‌نیا، فصلنامه نگین ایران، تابستان 1382، سال دوم، ش 5، ص 68.
[8]. درودیان، محمد، همان، ص 101.
[9]. همان، ص 95.
[10]. همان، ص 141.
[11]. همان، ص 137.
[12]. همان، ص 150.
[13]. همان، ص 129.
[14]. همان، ص 145.
[15]. رضایی پیش‌رباط، صالح، «حادثه ایرباس، از آغاز تا پایان»، فصلنامه نگین ایران، سال دوم، 1382، ش 5، ص 7.
[16]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج 8، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1389، ص 334 و 335.
[17]. همان، ص 339.
[18]. همان، ج 9، ص 52.
[19]. همان، ص 57 و 58.
[20]. همان، ص 59 و 60.
