مکان‌ها
سیستان و بلوچستان
فاطمه عطائی
50 Views
استان سیستان و بلوچستان ضمن حفظ مرزهای شرقی کشور و مبارزه با ضدانقلاب، در دفاع مقدس نیز نقش داشت.
استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود ۱۸۷۵۰۰ کیلومتر مربع، دومین استان پهناور کشور و از نظر جمعیتی از کم‌تراکم‌ترین استان‌ها است. این استان از دو ناحیه شمال و جنوب تشکیل شده است؛ سیستان قسمت شمالی استان و بلوچستان ناحیه جنوبی استان را تشکیل می‌دهد. این استان از شمال به استان خراسان جنوبی و افغانستان، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان، از جنوب به دریای عمان و از مغرب به استان‌های کرمان و هرمزگان محدود می‌شود[1] و شامل شهرستان‌های ایرانشهر، چابهار، خاش، دلگان، زابل، مهرستان، زاهدان، زهک، سراوان، سرباز، سیب‌سوران، کنارک، نیک‌شهر، هیرمند، هامون، نیمروز، قصرقند و فنوج است.[2]
این استان در ناحیه بیابانی و خشک قرار دارد و بزرگترین دریاچه آب شیرین جهان (هامون) در شمال استان واقع است. بندر چابهار محور توسعه تجارت جنوب شرق ایران با کشورهای منطقه و آسیای میانه و بزرگترین پایگاه تولید نهال میوه‌های گرمسیری جنوب شرق ایران در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.[3]
دو قوم بزرگ تشیع و تسنن استان سیستان و بلوچستان سابقه مبارزه علیه انگلیسی‌ها و پرتغالی‌ها در جنگ جهانی دوم دارند.[4] استان سیستان و بلوچستان به دلیل موقعیت جغرافیایی و شرایط آب‌وهوایی و دوری از مرکز حکومت در دوران پهلوی به منطقه‌ای برای تبعید مخالفان حکومت تبدیل شده بود.[5] بر اساس آخرین آمار سرشماری نفوس و مسکن در سال ۱۳۹۰، جمعیت این استان ۷۴۲/۴۰۵/۲ نفر است.[6]
پس از پیروزی انقلاب اسلامی با اقدامات ضدانقلاب به بهانه خودمختاری بلوچستان، ناآرامی‌هایی در استان رخ داد و امام خمینی در ۹ فروردین ۱۳۵۸، آیت‌‌الله خامنه‌ای را به عنوان نماینده خود برای رسیدگی به خواسته‌های مردم به این استان اعزام کردند.[7]
در ۳۰ اردیبهشت ۱۳۵۸ سپاه پاسداران استان تشکیل شد و با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران مردم استان به پشتیبانی از جبهه‌های دفاع پرداختند. ۱۲ خرداد ۱۳۶۰ تعدادی از نیروهای داوطلب مردمی از شهرستان‌های زابل و زاهدان، به‌عنوان اولین گروه نیروهای مردمی، عازم خوزستان شدند و در ستاد جنگ‌های نامنظم، تحت فرماندهی دکتر مصطفی چمران (شهید) سازماندهی شدند.[8]
در مهر ۱۳۶۰ سپاه منطقه ۶ شامل استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان با مرکزیت کرمان تأسیس شد و نیروهای سپاه و بسیج استان تحت امر سپاه منطقه ۶ کشوری هم در برقراری امنیت جنوب شرق کشور و هم در جبهه‌های جنگ ایفای نقش کردند. مقابله با غائله بلوچستان و ضدانقلاب در دهه اول انقلاب از جمله مجاهدین خلق بلوچ، الفرقان و سایر احزاب مخالف انقلاب که به بهانه سهم‌خواهی قومی، قبیله‌ای و مذهبی به مقابله مسلحانه با انقلاب پرداختند، از اقدامات این سپاه است.[9]
اولین اعزام گسترده سپاه استان به مناطق جنگی با عنوان «اعزام بزرگ» در نیمه دوم مهر ۶۰ در عملیات طریق‌القدس انجام شد.[10] با توجه به نبود یگان مستقل استان سیستان و بلوچستان در جنگ از (۱۳۶۱ تا ۱۳۶۴)، نیروهای اعزامی استان بعد از عملیات طریق‌القدس، در لشکر ۴۱ ثارالله کرمان سازماندهی می‌شدند.[11]
در پاییز 1364، گردان «قائم (وحدت)» استان متشکل از نیروهای بسیجی بلوچ (اهل سنت) راه‌اندازی شد.[12] گردان ۴۰۹ حمزه سیدالشهداء استان سیستان و بلوچستان نیز اوایل خرداد 1365 به صورت مستقل و صددرصد از نیروهای استان، در قالب یک گردان سازماندهی شد و در عملیات‌های مختلف دفاع مقدس شرکت کرد.[13]در مهر 1365 گردان دیگری نیز تحت نام ۴۰۵ باقرالعلوم شکل گرفت و در عملیات کربلای ۵ حضور داشت. در سال 1364 نیز لشکر عشایری «۸۱ نبوت بسیج» با عضویت بسیجیان عشایر اهل‌سنت به منظور بهره‌گیری از مردم منطقه جنوب استان برای برقراری امنیت و مقابله با گروهک‌های تروریستی و اشرار مسلح تشکیل شد.[14]
از فرماندهان شهید استان در دفاع مقدس می‌توان به غلامحسن میرحسینی، حاج‌قاسم میرحسینی، حبیب لک‌زایی، محبعلی فارسی، غلامحسن خدری اشاره کرد.
یکی از لشکرهای حاضر در دفاع مقدس، لشکر ۸۸ زرهی زاهدان (ارتش) بود و در دوران دفاع مقدس در عملیات‌های مختلف شرکت داشت.[15] در ۱۱ آبان 1365 تعداد ۱۰۹ نفر از فرماندهان و کارکنان لشکر ۸۸ زرهی از منطقه عملیات سومار به طرف زاهدان در حال برگشت بودند که هواپیما دچار سانحه شد و سقوط کرد؛ کلیه سرنشینان هواپیما شهید شدند.[16]
این لشکر در دوران دفاع مقدس ۲۴۰۰ شهید، ۲۲۵۲ آزاده، ۸۴۲۶ جانباز و ۴۰ مفقودالاثر تقدیم کرده است؛[17] از جمله شهدای معروف لشکر ۸۸ می‌توان به یعقوب احمدبیگی، غلام محمد نخعی، حسین خزائی، حیدر شهرکی، کیانوش صباحی، حمیدرضا بستانی و محمد شهرکی اشاره کرد.[18]
جهاد سازندگی استان نیز در دوران دفاع مقدس با ایجاد واحد پشتیبانی جنگ به سازماندهی «گروهان‌های انصار» پرداخت و نیروهای مردمی دارای تخصص‌های فنی و همچنین ماشین‌آلات سنگین از قبیل بولدوزر و لودر و کمپرسی‌های مردمی را سامان داد و نسبت به اعزام نیرو و امکانات و تجهیزات مورد نیاز به مناطق جنگی اقدام کرد. از جمله اقدامات جهاد استان می‌توان به دایر کردن ۵ تعمیرگاه در مناطق عملیاتی فاو، مجنون و هویزه، اعزام ۲۸۴۰ نوبت دستگاه کمپرسی از مردم استان به جبهه، دایر کردن ۴ ایستگاه صلواتی با ارائه خدمات مختلف، ارسال ۲۰۰ دستگاه تانکر آب، ارسال ۱۰۰۰ دستگاه خودرو از ادارات و مردم برای بهره‌برداری در جبهه‌ها، احداث ۶۰۰ باب حمام صحرایی و ۱۰ بیمارستان و اورژانس صحرایی، ساخت ۳۰۰۰ سنگر فلزی، راه‌اندازی کارخانه آبلیموگیری در پشت جبهه و احداث ۵۰۰ سنگر بتونی و ۸۰۰ سنگر با گونی و همچنین ۱۰۰۰ کیلومتر خاکریز و ... اشاره کرد. جهاد سازندگی استان ۵۵ شهید، ۷۷ نفر جانباز و ۱۹ آزاده در دفاع مقدس تقدیم کرده است.[19]
در طول ۸ سال دفاع مقدس حدود ۸۰ نفر از معلمان استان در رشته‌های مختلف تحصیلی به جبهه اعزام و به رزمندگان خدمات آموزشی ارائه کردند. کادر آموزش‌وپرورش ۲۱۷۵ نفر رزمنده، ۴۸ نفر شهید، ۳۸۵ نفر جانباز و ۸۲ نفر آزاده دارد.[20]
همچنین تعداد ۳۶ نفر از روحانیون استان به جبهه اعزام شدند که از این تعداد ۲۳ نفر به شهادت رسیدند.[21]
فعالیت‌های زنان استان در دفاع مقدس علاوه بر گذراندن دوره آموزش‌های نظامی و اسلحه‌شناسی، جمع‌آوری و ارسال کمک‌های مردمی، درمان و پرستاری از مجروحان جنگی و دیدار با مادران و همسران شهدا بود.[22]
مساجد اهل سنت و تشیّع استان، پایگاه اصلی مردم برای ثبت‌نام در بسیج و اعزام به جبهه و ارسال کمک‌های نقدی و غیرنقدی به جبهه‌ها بود؛ مسجد جامع زاهدان، مسجد حکیم زابل، مساجد جامع شهرهای چابهار و ایرانشهر و مسجد علی ابن ابی‌طالب (ع) زاهدان از این مساجدند.[23]
استان سیستان و بلوچستان به دلیل فاصله زیاد از مناطق جنگی، حملات موشکی یا بمباران توسط هواپیماهای دشمن نداشته است و
در جنگ تحمیلی ۹۳۴ شهید، ۴۰۰۰ جانباز و ۴۱۸ آزاده تقدیم انقلاب کرده است.[24]
۵۴ یادمان شهدای گمنام در سیستان و بلوچستان وجود دارد که ۱۴ مورد در سال ۹۸ ساخته شده و ۱۴ مورد دیگر نیز در دست ساخت است.[25]
با توجه به هم‌مرزی سیستان و بلوچستان با دو کشور پاکستان و افغانستان، این استان به محلی برای فعالیت گروهک‌های تروریستی مختلفی از جمله جندالشیطان (عبدالمالک ریگی) تبدیل شده است. همچنین به دلیل وجود منطقه‌ای به نام رباط که نقطه مرزی مشترک سه کشور ایران، پاکستان و افغانستان است و هیچ‌گونه کنترلی از طرف کشورهای همسایه درباره آن نیست، این ناحیه مرکز توزیع مواد مخدر به استان و دیگر نقاط کشور و جهان است.[26] از جمله حوادث تروریستی استان انفجار مسجد علی ابن ابی‌طالب (ع) (۱۳۸۸) و مسجد جامع زاهدان (۱۳۸۹) است که منجر به شهادت ۵۲ نفر و مجروحیت ۵۰۷ نفر شد. [27]
با ظهور داعش در کشورهای عراق و سوریه و گسترش آن در کشورهای غرب آسیا، تعدادی از نیروهای مردمی شیعه و سنی این استان در آبان 1394 تحت عنوان تیپ نبویون عازم سوریه شدند و در عملیات‌های مختلف شرکت کردند و شهدایی تقدیم نمودند.[28]
[1]. رستمی، علی، نشانه‌ها، آیین اعطای نشان ملی ایثار سیستان و بلوچستان، تهران، نشر شاهد، 1388، ص 7 الی 9.
[2]. کیخا، علی و داوود شیرازی، نقش استان سیستان و بلوچستان در انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، زاهدان، تنگه احد، 1398، ص19.
[3]. همان، ص15 و 16و13.
[4]. کیخا، علی، وحدت ماندگار، کرمان، زمزم سحر، 1399، ص 23.
[5]. کیخا، علی و داوود شیرازی، همان، ص26 و 32.
[6]. مردانی، نوذر، اطلس عملیات‌های لشکر 88 زرهی سیستان و بلوچستان، قم، بین‌الحرمین، 1397، ص 21.
[7] . همان، ص 27؛ علی، کیخا، همان، ص31 و32 و 33 و35.
[8]. کیخا، علی و داوود شیرازی، همان، ص92 و43.
[9]. همان، ص41-43.
[10]. همان، ص42 و130.
[11]. همان، ص139.
[12]. همان، ص266.
[13]. همان، ص269 و297.
[14]. کیخا، علی، همان، ص 40؛ کیخا، علی و داوود شیرازی، همان، ص 329 و330 و 604.
[15]. زرگر، غلامحسین، دفاع مقدس و ارتش در استان سیستان و بلوچستان، تهران، ایران سبز، 1398، ص 92 - 94.
[16]. مردانی، نوذر، همان، ص 214.
[17]. زرگر، غلامحسین، همان، ص 196و197.
[18]. مردانی، نوذر، همان، ص 215.
[19]. کیخا، علی و داوود شیرازی، همان، ص535 و541 و542و 543 و544 و551.
[20]. همان، ص553 و556.
[21]. همان، ص563.
[22]. همان، 564.
[23]. کیخا، علی و داوود شیرازی، همان، ص590.
[24]. همان، ص 593 ؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی، کد خبر 82068963، 21/2/1395.
[25]. خبرگزاری فارس ، 13/6/99، https://farsnews.ir/Provinces/.
[26]. لک‌زایی، حبیب، بسیج و امنیت ملی ـ مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان، تهران، مؤسسه فرهنگی ـ هنری ابناءالرسول، 1392، ص 194؛ اربابی، یونس و فاطمه قاسمی، گلدسته‌های خونین، مشهد، شاملو، 1390، ص 18.
[27]. اربابی، یونس و فاطمه قاسمی، همان، ص 19 و21.
[28]. کیخا، علی، همان، ص 15و 127.
