آثار

شماره 10

مریم سلطانی نسب
6 Views

فیلم سینمایی شماره 10 ساخته حمید زرگرنژاد در سال ۱۴۰۱ است و ماجرای فرار یک اسیر ایرانی را از اردوگاه‌های عراق به تصویر کشیده است.

کارگردان و نویسنده حمید زرگرنژاد، تهیه‌کننده ابراهیم اصغری، مجری طرح احمد کاوری، مدیر فیلمبرداری حسن پویا، طراح صحنه محمدرضا شجاعی، تدوین عماد خدابخش، موسیقی مسعود سخاوت‌دوست، صداگذاری آرش قاسمی، صدابردار فرخ فدایی، طراح گریم شهرام خلج، طراح لباس نیاز حمیدی، جلوه‌های ویژه بصری حسین حشمت‌نیا، جلوه‌های ویژه میدانی رضا ترکمان، مدیر تولید علی بهره‌مند و بازیگران مجید صالحی، حسام منظور، سیامک صفری، بهرنگ علوی، مهدی زمین‌پرداز، صحرا اسداللهی، احمد کاوری و ... هستند.

این فیلم۹۰ دقیقه‌ای محصول بنیاد سینمایی فارابی است که ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ به نمایش عموم درآمد. این فیلم در چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر به نمایش درآمد و با ۱۱ نامزدی توانست در چهار رشته بهترین بازیگر مرد، بهترین موسیقی متن، بهترین چهره‌پردازی و بهترین طراحی صحنه بیشترین جایزه سیمرغ بلورین را در بخش سودای سیمرغ از آن خود کند.

یکی از رزمندگان ایران در اواخر جنگ تحمیلی به اسارت دشمن درمی‌آید و می‌خواهد از اردوگاه فرار کند. او خودش را جوشکار زیر آب معرفی می‌کند و دو نفر از اسیران ایران به او نزدیک می‌شوند تا او را فراری دهند. فرار کردن از این اردوگاه، تقریباً غیر ممکن است و اگر کسی موفق به فرار شود، به ازای هر یک نفر، سه نفر از اسیران ایرانی اعدام می‌شوند. شماره ۱۰ (مجید صالحی) به خاطر مهارتی که دارد، می‌تواند راه را برای فرار باز کند. احمد که یکی از اسیران قبلی اردوگاه است می‌خواهد به شماره ۱۰ کمک کند تا با فرار، نام اسیرانی را که نامشان از صلیب سرخ پنهان مانده به گوش ایران و جهان برسانند. او موفق به انجام این مهم می‌شود، اما دوباره به اردوگاه برمی‌گردد تا مانع از اعدام همرزمان اسیر خود توسط بعثی‌ها شود.

گفته می‌شود شماره 10 در نگاه اول فیلمی استاندارد، خوش آب و رنگ و متفاوت در زمینه سینمای دفاع مقدس است. این فیلم قهرمان‌پرداز است و تعلیق حاکم بر فیلم، به ویژه در یک دوم ابتدائی، مخاطب را همراه می‌سازد. با این حال، فیلم در روایت کلی، به تقلید از آثار هالیوودی با تم فرار از زندان ساخته شده است. به همین دلیل این فیلم در عین این که درباره ماجرای گریختن یک اسیر از زندان است اما خودش اسیر تقلید و در نتیجه کمرنگ شدن هویت شده است. این تقلیدگرایی، علاوه بر داستان از نظر فرهنگی هم بر کار سایه انداخته است، طوری که نشانه‌ها و حال و هوای هویتی دفاع مقدس در فیلم کمتر دیده می شود. مثلاً می‌توان داستان فیلم را به جنگ جهانی برد، رزمنده‌های به دام افتاده ایرانی را با اسرای متفقین در زندان‌های آلمان نازی یکی پنداشت. این فیلم در طراحی ماجرای فرار دو اسیر ایرانی از یک اسارتگاه مخوف و مرموز رژیم بعث در دوران جنگ تحمیلی، موفق و تأثیرگذار عمل کرده و در نتیجه تا اواسط، روایت و ساختاری منسجم و جذاب دارد، اما از زمان گریز زندانیان، داستان فیلم از هم می‌پاشد و مخاطب دچار سردرگمی می‌شود.

منتقدان می‌گویند مجید صالحی که اغلب او را به عنوان یک کمدین می‌شناسیم، نقش اصلی و محوری فیلم را دارد که تلاش کرده بازی متفاوتی ارائه دهد و تبدیل به قهرمان شود، اما عدم شخصیت‌پردازی این کاراکتر در فیلمنامه که منجر به ایجاد شخصیتی تخت و تک‌بعدی شده، مانع همذات‌پنداری و همدلی عمیق مخاطب می‌شود و در نتیجه، قهرمان هم ساخته نمی‌شود. اتفاقاً فرمانده عراقی اسارتگاه و سرکرده منافقین که دکتر نامیده می‌شود، نسبت به اسرای ایرانی و شخصیت محوری فیلم، جاذبه بیشتری دارد. منافقین در این فیلم، بیش از حد مثبت و نرم هستند و فرمانده آنها (دکتر) سمپاتیک است. به همین دلیل این فیلم به رغم برخورداری از یک نیمه جاندار و پر خون و مملو از ارزش‌های سینمایی و همچنین بازتاب‌دهنده رنج اسرا، در نیمه دوم دچار نقض غرض شده و تلف می‌شود.[1]‌

روایت دهه شصت و بحبوحه روزهای جنگ همچنین با گذشت دست کم سی سال از تاریخ پایان آن نیازمند بازسازی لوکیشن‌ها و فضاهایی است که بتواند قصه را برای بازماندگان آن و البته نسلی که آن فضا را تجربه نکرده بازسازی کند. از زاویه‌ای دیگر کارگردان به سراغ سوژه‌ای سخت با بن‌مایه دفاع مقدس در بستر تاریخ معاصر رفته که شاید روی کاغذ اتفاق تازه‌ای در سینمای ایران نباشد اما قصه واقع نمای آن با نمایش مجاهدت‌های یک رزمنده در شرایط دشوار اسارت و تلاش برای آزاده ماندن و آزاده زندگی کردن در یک بحران، همان نقطه امتیازی است که این اثر را از افتادن به دام تکرار نجات می‌دهد و مهارت‌ها و تکنیک کارگردان برای روایتگری را برجسته می‌کند.‌ [2]

تحلیل‌گران می‌گویند فیلم «شماره 10» ابتدا عنوان «شماره 10 گریخت» را داشت، اما چون آخر فیلم از همان ابتدا لو می‌رفت و هم سازندگان فیلم نمی‌خواستند تقدیرگرایی را حتی بر عنوان اثر نیز حاکم نمایند، نام فیلم را به «شماره 10» تغییر دادند. ماجرای فرار از اردوگاه‌های اسارت صدام، همان قدر که معدود و محدود بوده، در سینمای ایران هم جای چندانی نداشته است. آنچه امتیاز و نقطه قوت فیلم «شماره 10» به شمار می‌رود، رویداد واقعی آن است که می‌تواند به جذاب‌تر شدن ماجرا کمک کند، خصوصاً که فیلم از حاشیه رفتن و مطول گفتن، پرهیز کرده و اثری شسته و رفته از کار درآمده است.[3]

[1]. فهیم، آرش، «نگاهی به فیلم شماره 10»، روزنامه کیهان، ش ۲۳۴۳۱، ۸ آبان ۱۴۰۲، ص ۸.

[2] . کریمی، میثم،«واقع‌نمای قهرمان‌محور»، روزنامه ایران، ش ۸۱۲۱، ۱۶ بهمن ۱۴۰۱، ص ۲۱.

[3] . مستغاثی، سعید،«چهل و یکمین جشنواره فیلم فجر (1)»، روزنامه کیهان، ش ۲۳۲۳۵، ۱۳ بهمن ۱۴۰۱، ص ۱۱.