آثار

مرز

مریم آخوندیان
27 Views

فیلم سینمایی مرز ساخته جمشید حیدری در سال 1360 است و دفاع مرزنشینان روستایی را در مقابل دشمن به تصویر کشیده است.

کارگردان جمشید حیدری، فیلمنامه‌نویس سیروس الوند،[1] دستیار کارگردان اصغر هاشمی، تهیه‌کننده‌ هادی مشکوه، فیلم‌بردار علی صادقی، موسیقی متن منظور تهرانی، صدابردار احمد احمدپور و احمد صفری، سرپرست گویندگان ایرج رضایی، جلوه‌های ویژه حسن نورهانی و محمد هوشیار، چهره‌پرداز حسن نورهانی، تدوین جمشید حیدری و بازیگران سعید راد، داود رشیدی، آهو خردمند، علی ثابت، تورج مهرزاد، مهری ودادیان، عباس پیش‌بر، حسن نورهانی، سامی تحصنی، عزت‌اله رمضانی‌فر، گیسو خردمند، کریم نشاط، نعمت موسی‌زاده، محمود علیزاده و ... هستند.[2]

این فیلم 114 دقیقه‌ای محصول فرهنگ فیلم است که در سال 1361 در اولین جشنواره فیلم فجر در بخش فیلم‌های حرفه‌ای شرکت کرد. البته جشنواره اول فیلم فجر در بخش فیلم‌های حرفه‌ای (فیلم‌های 35 میلی‌متری) منتخبی نداشت.[3] این فیلم یکی از پرفروش‌ترین فیلم‌های پس از انقلاب به شمار می‌رفت.[4]

در روزهای آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، یک روستای نزدیک به مرز، توسط عراق بمباران شد. عده‌ای از مردان روستا تصمیم گرفتند تا رسیدن قوای نظامی ایران، خود به دفاع برخیزند. برای این کار احتیاج به یک رهبر و سازمان‌دهنده‌ با ‌تجربه داشتند و این رهبر کارآزموده، مردی بود (مختار) که مدت‌ها پیش، به دلیل سرخوردگی از مردم روستا، به بالای تپه‌ای مشرف بر روستا رفته و تنها زندگی می‌کرد. زمانی که به ‌سراغ او رفتند، او امتناع کرد، اما عاقبت هنگامی که مردان روستا تصمیم گرفتند بدون مختار به جنگ بروند، به کمک مردم رفته و مردم روستا به رهبری او، به سوی مرز حرکت کردند. آن‌ها پس از نبرد با دشمن که یک پاسگاه مرزی را اشغال کرده بود و با دادن چند قربانی، آنجا را آزاد کردند و دشمن را کشتند و پرچم ایران را بر بام پاسگاه برافراشتند.[5]

مرز نخستین فیلم داستانی و بلند ‌سینمایی درباره جنگ تحمیلی عراق علیه ایران است و از معدود فیلم‌هایی است که به یک واقعه مشخص پس از انقلاب پرداخته است.

به نظر منتقدین این فیلم با مایه‌های عاطفی، پا را از حد شعارهای معمول درباره جنگ، فراتر نمی‌گذارد. یک ایراد اساسی فیلم، جدا از ضعف‌های فرعی‌اش، توجه فراوان به فردگرایی و قهرمان‌پردازی و بی‌توجهی به نیروی مردم است. مثلاً مرد قهرمان بالای تپه باید بیاید و مردم را نجات دهد و بدون او، مردم هیچند.[6]

در نقد و تحلیل دیگری آمده است که در این فیلم، جنگ، تنها به عنوان یک چاشنی حادثه‌آفرین مورد استفاده قرار گرفته است، وگرنه تعقیب و گریزهای فیلم، می‌تواند همان جنگ و جدال در کوهستان‌های فیلم‌های پیش از انقلاب باشد. البته این که سازنده فیلم به جای بازسازی صحنه‌های بزرگ جنگ، به بازسازی یک محدوده کوچک پرداخته است، اشکالی ندارد.

برخی منتقدان به روستای این فیلم ایراد گرفته‌اند، چه؛ در آن نشانه‌ای از یک روستای ایرانی در روزهای ابتدایی پاییز سال 1359 دیده نمی‌شود. هرچند می‌تواند ادعا شود که فیلم می‌خواهد به نقش مردم در جنگ بپردازد، اما حذف عناصر روستای پس از انقلاب و به ‌تأخیر ‌انداختن ورود نیروهای نظامی به منطقه‌ جنگی، می‌تواند دلایل دیگری از جمله وجود محدودیت‌های مالی و فنی باشد که در فیلم نمایش داده نشده است. در پایان فیلم نیز یک نما وجود دارد که تعدادی خودرو نظامی از دوردست‌ها و گردوخاک‌کنان پیش می‌آیند؛ در نمای پایانی نیز به محض ورود یک بالگرد به کادر، تصویر ثابت شده و فیلم به پایان می‌رسد.

در نقد دیگری به این فیلم آمده است که از عناصر جدا ‌نشدنی فیلمفارسی، قهرمان‌سازی است و فیلم مرز هم به قهرمان احتیاج دارد. همه حماسه‌ جوشیده از میان مردم در طول این جنگ، با قهرمان‌سازی، به ستایشی برای یک فرد تبدیل شده است. این فردگرایی و کوچک ‌شمردن نیروی مردم، دقایقی طولانی از فیلم را به خود اختصاص داده است. در این فیلم مردم در مقابل دشمن ناتوانند و تنها به مختار (قهرمان منزوی) نیاز دارند تا بتوانند از پس دشمن بربیایند. به نظر می‌آید فیلمساز نهایت استفاده‌ را از این گره نمایشی کرده تا سرانجام مختار به کمک جمع بیاید.[7]

[1] ماهنامه سینمایی فیلم، ش ششم، مهر 1362، ص52.

[2] سایت سوره سینما، http://sourehcinema.com/Title/FullCast_Crew.aspx?Id=138109191173 .

[3] روزنامه کیهان، ش 11799، 25 بهمن1361، ص17؛ سایت تسنیم، tasnimnews.com/fa/news/1395/10/28/1299014.

[4] ماهنامه سینمایی فیلم، ش اول، تیر1361، ص75.

[5] همان، ص74؛ همان، ش ششم، مهر1362، ص52.

[6] . همان، ش اول، تیر1361، ص74.

[7] . همان، ص53.