مکان‌ها
پادگان حمید
محسن شیرمحمد
260 Views
پادگان حمید ارتش جمهوری اسلامی ایران در استان خوزستان، مهر 1359 به اشغال ارتش بعث عراق درآمد و پس از 19 ماه در عملیات بیت‌المقدس در اردیبهشت 1361 آزاد شد.
پادگان حمید در ٤١ کیلومتری جنوب غربی اهواز و در حاشیه دشت جفیر و ابتدای جاده جفیر قرار گرفته و 600 هکتار مساحت دارد.[1] این پادگان در مجاورت ایستگاه راه‌آهن و جاده آسفالته اهواز- خرمشهر قرار دارد. از کیلومتر 40 اهواز تا خرمشهر، حدود 80 کیلومتر، از غرب جاده اهواز – خرمشهر، تا کرانه رودخانه کارون در شرق، هیچ آبادی و عارضه طبیعی و مصنوعی وجود ندارد؛ در این بیابان، پاسگاه طلائیه، کوشک، جفیر و پادگان حمید، مهم‌ترین و حساس‌ترین عوارض منطقه هستند.[2]
با آغاز جنگ جهانی دوم و هجوم نیروهای شوروی از شمال و انگلستان از جنوب در سال 1320 ش، اهواز به اشغال انگلستان درآمد. برای حفظ ایمنی و تدارکات ارتش انگلیس و همچنین به منظور حفظ و نگهداری راه‌آهن مسیر خرمشهر، منطقه فعلی پادگان حمید اردوگاه نیروهای انگلیسی شد.
این اردوگاه، نزدیک‌ترین محل از راه‌آهن به رودخانه کارون بود و به مناطق مرزی عراق نزدیک بود و به آن تسلط داشت، به همین دلیل یک منطقه راهبردی برای انگلستان به حساب می‌آمد. گفته می‌شود این اردوگاه در زمین‌های روستای حمید متعلق به شیخ اسماعیل احداث شد و به اردوگاه حمید و بعداً به پادگان حمید شهرت یافت.
در سال 1342، پادگان حمید زیر نظر ژاندارمری و سپس لشکر 9 ارتش درآمد و وظیفه حفظ مرزهای جنوبی از منطقه سوسنگرد تا حدود خرمشهر را به عهده گرفت. طرح توسعه پادگان حمید در دوره پهلوی دوم در دستور کار قرار گرفت. عملیات ساخت‌وساز و ایجاد بناهای نظامی و امنیتی تا سال 1359 و پس از پیروزی انقلاب ادامه داشت اما هیچ یگان نظامی به طور دائم در پادگان حمید مستقر نبود. قرار بود پس از آماده شدن، یک گردان سوار زرهی لشکر 92 زرهی اهواز در آن مستقر شود.[3]
پس از انقلاب اسلامی، در 27 شهریور 1359 و به دنبال تشدید حملات مرزی عراق، گردان 221 سوار زرهی لشکر 92 زرهی اهواز که در پادگان حمید مستقر بود، مسئولیت پوشش مرز را از هویزه تا کیلومتر 25 جاده اهواز - خرمشهر عهده‌دار شد.[4] از یگان‌های این گردان، یک دسته سوار زرهی در پاسگاه طلائیه، یک دسته در پاسگاه کوشک و بقیه در پادگان حمید مستقر شدند.[5]
با آغاز جنگ تحمیلی، دشمن برای عبور از زمین‌های باز و بدون عارضه از خط مرز تا پادگان حمید متکی به جاده اصلی اهواز – خرمشهر و راه فرعی کوشک – جفیر و کیلومتر 25 حسینیه بود. اولین هدف برای دشمن ،پادگان حمید بود که یک تأسیسات کاملاً مشخص در وسط آن منطقه باز بود. با اشغال پادگان حمید، نیروهای دشمن از کیلومتر 25 جنوب اهواز و با اتکا به جاده اصلی اهواز – خرمشهر می‌توانستند به سمت شمال و اهواز پیشروی کنند.[6] به همین منظور ارتش عراق با 2 لشکر مکانیزه از محورهای نشوه- طلائیه – جفیر و تنومه - کوشک – جفیر به سمت پادگان حمید، هجوم آورد.[7] همچنین این پادگان هدف حملات هوایی نیز قرار گرفت.
در نهایت، روز 7 مهر 1359 با وجود دفاع لشکر ۹۲ زرهی اهواز (ارتش) و شهادت 83 نفر، پادگان حمید تخلیه و به اشغال دشمن درآمد.[8]
بعد از اشغال پادگان حمید، حملات هوایی زیادی به وسیله جنگنده‌های ایران علیه نیروهای متجاوز مستقر در این پادگان انجام شد. البته عراق موشک‌های سام را در این پادگان مستقر کرده بود.
دی 1359، عملیات نصر با هدف آزادسازی مناطق شمال و جنوب رودخانه کرخه کور، پادگان حمید، جفیر و سپس طلائیه و کوشک طرح‌ریزی و روز 16 دی 1359 آغاز شد.[9] با وجود پیشروی اولیه و انهدام بخشی از تجهیزات و ادوات دشمن و اسارت 1200 سرباز عراقی، به دنبال پاتک دشمن در روز 17 دی 1359 و عدم هماهنگی و پشتیبانی لازم، واحدهای لشکر 16 زرهی به مواضع قبلی عقب‌نشینی کردند.[10] لشکر 92 نیز پس از عبور از رود کارون به میدان مین برخورد کرد و متوقف شد.[11] بدین ترتیب طرح آزادسازی پادگان حمید ناموفق ماند.
سرانجام به دنبال حمله موفق نیروهای ایران به دژهای مرزی «کوت سواری» در مرحله دوم عملیات بیت‌المقدس در ۱۷ اردیبهشت ۱۳6۱، دشمن از بیم قطع خطوط سراسری سپاه سوم خود در حد فاصل دشت جفیر تا شلمچه و نگرانی از سرنوشت لشکر 5 مکانیزه و لشکر 6 زرهی خود که در جفیر و پادگان حمید مستقر بودند، روز ۱۹ اردیبهشت ۱۳۶۱ از جفیر و پادگان حمید عقب‌نشینی کرد. هنگام عقب‌نشینی نیز پادگان حمید را به کلی تخریب کردند.[12]
اواخر جنگ و در یک مرداد 1367 نیز دوباره طی حمله گسترده ارتش عراق، پادگان حمید به اشغال دشمن درآمد که با حمله متقابل رزمندگان اسلام بلافاصله آزاد شد.
بعد از پایان جنگ و طی سال‌های 1379 تا 1380 تعدادی ساختمان از قبیل ستاد فرماندهی، آسایشگاه‌ها و حمام در پادگان حمید ساخته شد که برای اسکان راهیان نور خوزستان نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به اهمیت این پادگان در دفاع مقدس، در سال 1389 به عنوان سی و ششمین اثر دفاع مقدس در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.[13]
اکنون پادگان حمید محل استقرار یگان‌های لشکر ۹۲ زرهی خوزستان است.[14]
[1]. پورجباری، پژمان، اطلس جغرافیای حماسی - خوزستان، ج 1، تهران، صریر، 1389، ص 205.
[2]. حسینی، یعقوب، تیپ 1 لشکر 92 زرهی در آغاز جنگ تحمیلی - پدافند در جنوب غربی اهواز، تهران، ایران سبز،1391، ص 245.
[3]. همان، ص 46.
[4]. همان، ص 252.
[5]. همان، ص 254.
[6]. همان، ص 48.
[7]. همان، ص 52.
[8]. پورجباری، پژمان، همان، ص 205.
[9]. درودیان، محمد، تجزیه و تحلیل جنگ ایران و عراق - جنگ بازیابی ثبات، ج 2، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 1378، ص110-108.
[10]. سوره قزوین – گوشه‌ای از عملکرد لشکر 16 زرهی قزوین در دفاع مقدس، حوزه هنری قزوین، ش 3، شهریور 1391، ص 23.
[11]. درودیان، محمد، همان، ص 110.
[12]. پورجباری، پژمان، همان، ص 205
[13]. روزنامه کیهان، «پادگان حمید ثبت ملی شد»، دوشنبه 5 مهر 1389، ش 19751، ص 5.
[14]. پورجباری، پژمان، همان، ص 205.
