مفاهیم و اصطلاحات
قطعنامه 620 شورای امنیت
سجاد نادری‌پور
5 Views
قطعنامه 620 شورای امنیت سازمان ملل، در پی بی‌توجهی عراق به مفاد قطعنامه 612 شورای امنیت در خصوص عدم استفاده از سلاح‌های شیمیایی صادر شد و برای اولین‌بار با آوردن نام عراق به عنوان استفاده‌کننده از سلاح شیمیایی، تأکید کرد که با استفاده‌کنندگان این سلاح مرگبار، قاطعانه برخورد می‌شود.
در پی صدور قطعنامه 612 شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره کاربرد سلاح‌های شیمیایی که در آن حکومت عراق در مورد هیچ‌یک از جنایات جنگی و حملات شیمیایی‌اش به غیر نظامیان محکوم نشده و حتی نامی از این کشور در قطعنامه به میان نیامده بود، نظامیان عراق همچنان به جنایات شیمیایی خود علیه رزمندگان ایران و غیر نظامیان ادامه دادند.
به همین دلیل، ایران برای مقابله با جنایات رژیم بعث، دست به اقدامات دیپلماتیک زد. 29 اردیبهشت 1367، نمایندگی ایران در سازمان ملل، در نامه‌ای خطاب به دبیرکل، با اشاره به حملات شیمیایی عراق در روزهای 27 و 28 اردیبهشت به روستاهای حومه سردشت و مریوان که منجر به مجروح شدن و شهادت تعداد زیادی شد، این اقدام را نشان‌دهنده تأثیرات فاجعه‌آمیز عدم تنبیه مؤثر و اقدامات بازدارنده از طرف این سازمان بین‌المللی دانست و ضمن هشدار به سازمان ملل در مورد پیامدهای وسیع در بی‌تحرکی مصلحت‌آمیز آن، درخواست کرد فوراً تیم کاملی در مورد جدیدترین جنایات عراق تحقیق کند.[1]
نمایندگی ایران در نامه روز 4 خرداد 1367 به دبیرکل، در گزارش تکمیلی خود درباره حملات عراق در روزهای 27 و 28 اردیبهشت، اعلام کرد در حمله شیمیایی روز 27 اردیبهشت عراق به روستاهای اطراف بانه که منجر به شهادت 260 نفر شد، از گاز خردل استفاده شده است. همچنین در بمباران شیمیایی دیگری که در همین روز در روستاهای مرزن‌آباد و بانوش در آذربایجان غربی انجام شد و منجر به شهادت 5 نفر و مجروحیت 100 نفر شد، از گازهای سیانید و خردل استفاده شده است. در بمباران شیمیایی روز 28 اردیبهشت روستای نِی نیز که منجر به شهادت 12 نفر و مجروح شدن 150 نفر شد، از 12 بمب خردل و 11 بمب سیانید استفاده شده است.[2]
نمایندگی ایران در سازمان ملل، 12 خرداد 1367، نامه مدیر جامعه معلولان ایران به دبیرکل را برای وی ارسال کرد. در این نامه با اشاره به استفاده مکرر عراق از تسلیحات شیمیایی علیه اهداف غیر نظامی که در نتیجه آن هزاران نفر از غیر نظامیان از جمله کودکان و زنان کشته، مجروح و معلول شده‌اند، از دبیرکل و اعضای سازمان ملل خواست تا استفاده از تسلیحات شیمیایی توسط عراق را محکوم کند.[3]
26 خرداد 1367، نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در سازمان ملل، با ارسال نامه‌ای به دبیرکل، با یادآوری مفاد بند 5 قطعنامه 612 شورای امنیت سازمان ملل، نارضایتی شدید خود را از قصور سازمان ملل در پاسخ به درخواست‌های ایران برای اعزام تیم کارشناسان به منظور تحقیق درباره از سرگیری استفاده عراق از تسلیحات شیمیایی علیه شهرهای مریوان، سردشت و آذربایجان غربی در تاریخ های 27 و 28 اردیبهشت 1367 که منجر به شهادت و جراحت بیش از 537 نفر شد، تکرار کرد.[4]
نمایندگی ایران در سازمان، 26 خرداد 1367 در نامه‌ای خطاب به دبیرکل، اعلام کرد در روز 24 خرداد عراق به بمباران شیمیایی روستای بوالحسن در حومه بانه اقدام کرده و در جریان آن، 2 نفر شهید و بیش از 10 نفر مجروح شدند.[5]
دو روز بعد، نمایندگی ایران با ارسال گزارشی تکمیلی، عامل شیمیایی را گاز خردل و اعصاب معرفی کرد و تعداد دقیق شهدا و مجرومین را 3 و 12 نفر اعلام نمود.[6]
6 تیر 1367، وزیر امور خارجه ایران در نامه‌ای خطاب به دبیرکل سازمان ملل، استفاده دائمی عراق از عوامل شیمیایی مختلف را نشان‌دهنده عدم اقدام جدی سازمان ملل و شورای امنیت به منظور ایجاد مکانیسم دائمی برای تحقیق فوری در مورد استفاده از عوامل شیمیایی دانست و خواستار «جلوگیری سازمان‌های بین‌المللی از ادامه استفاده عراق از سلاح‌های ضد انسانی»، «اعزام سریع تیمی از کارشناسان شیمیایی به منطقه قبل از محو آثار جنایات عراق» و «ایجاد مکانیسمی دائمی برای تحقیق فوری درباره استفاده از سلاح‌های شیمیایی» شد.[7]
در ادامه سازمان ملل با درخواست ایران مبنی بر اعزام هیئتی به مناطقی که اعلام شده مورد حمله شیمیایی عراق قرار گرفته، موافقت کرد. 29 تیر 1367، هیئت اعزامی سازمان ملل در گزارش خود به دبیرکل، اعلام کرد استفاده از سلاح‌های شیمیایی در مقیاس وسیعی علیه نیروهای ایران ادامه داشته و استفاده از این قبیل سلاح‌ها در درگیری جاری تشدید و به دفعات تکرار شده است.[8]
در نهایت شورای امنیت با برگزاری جلسه‌ای در 4 شهریور 1367، قطعنامه 620 را به تصویب رساند. بر اساس این قطعنامه:
«شورای امنیت، با یادآوری قطعنامه 612 (1988) خود با بررسی گزارش‌های 20 و 25 جولای و 19 اگوست 1988، هیئت‌های اعزامی دبیرکل جهت بررسی ادعاهای استفاده از سلاح‌های شیمیایی در مناقشه میان جمهوری اسلامی ایران و عراق، با ابراز تأسف عمیق از نتایج تحقیقات هیئت‌ها مبنی بر اینکه استفاده از سلاح‌های شیمیایی در مناقشه ایران و عراق تداوم یافته و چنین استفاده‌ای علیه ایرانیان شدت و تکرار بیشتری پیدا کرده است،
با ابراز نگرانی عمیق از خطر استفاده احتمالی از سلاح‌های شیمیایی در آینده، با در نظر گرفتن مذاکرات جاری در کنفرانس خلع سلاح راجع به ممنوعیت کامل و مؤثر توسعه، تولید و انبار کردن سلاح‌های شیمیایی و نیز نابودی آنها،
با عزم راسخ جهت شدت بخشیدن به تلاش‌های خود برای پایان دادن به هر گونه استفاده از سلاح‌های شیمیایی در حال حاضر و در آینده که در مغایرت با تعهدات بین‌المللی است:
1. استفاده از سلاح‌های شیمیایی در مناقشه ایران و عراق را که مغایر با تعهدات مطابق با پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای خفه‌کننده، سمی و دیگر گازها و مواد میکروبی در جنگ مصوب 17 ژوئن 1925 و قطعنامه 612 شورای امنیت است، شدیداً محکوم می‌نماید؛
2. دبیرکل را تشویق می‌نماید که در پاسخ به ادعاهای ارائه شده به وی از سوی هر دولت عضو مبنی بر استفاده از سلاح‌های شیمیایی و میکروبی یا سمی و نقض احتمالی پروتکل 1925 ژنو و دیگر قوانین مربوط در حقوق بین‌المللی عمومی سریعاً تحقیقاتی به عمل آورد تا شواهد را بررسی و نتایج را گزارش نماید؛
3. از تمامی دولت‌ها می‌خواهد که نظارت شدیدی بر صادرات محصولات شیمیایی که می‌تواند جهت تولید سلاح‌های شیمیایی به کار گرفته شود، اعمال نمایند. به ویژه کشورهای درگیر در زمانی که استفاده آنها از سلاح‌های شیمیایی با تعهدات بین‌المللی مورد تأیید مغایرت داشته و یا شواهد متقنی دال بر این امر در دست باشد؛
4. تصمیم می‌گیرد با توجه به تحقیقات دبیرکل، در صورت تکرار هرگونه استفاده از سلاح‌های شیمیایی در آینده و مغایرت آن با حقوق بین‌المللی از سوی هر کس و در هر زمان که باشد، مسئله را سریعاً مورد بررسی قرار داده و مطابق با منشور ملل متحد، اقدامات مناسب و مؤثری را اتخاذ نماید».[9]
در این قطعنامه نیز همچون قطعنامه 612، استفاده از سلاح‌های شیمیایی محکوم شده و به کارگیری از آن منع گردیده است و تأکید شده که با استفاده‌کنندگان این سلاح مرگبار قاطعانه برخورد می‌شود.[10]
البته در عمل این قطعنامه و قطعنامه‌های دیگر تأثیری در قطع شدن یا کاهش اقدامات ضد انسانی رژیم بعث نداشت و تا پایان جنگ تحمیلی ادامه داشت.
[1]. خرمی، محمدعلی، جنگ ایران و عراق در اسناد سازمان ملل، ج 8، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، 1389، ص 305 و 306.
[2]. همان، ص 308 و 309.
[3]. همان، ص 313 و 312.
[4]. همان، ص 320.
[5]. همان، ص 322.
[6]. همان.
[7]. همان، ص 326 و327.
[8]. همان، ج 9، ص 71.
[9]. همان، ص 240.
[10]. سوداگر، احمد، جنگ و قطعنامه‌های سازمان ملل متحد، قم، ولاء منتظر، 1391، ص 177.
