اشخاص

بهشتی، سیدمحمد

اکرم جعفرآبادی
68 دورہ

سیدمحمد حسینی بهشتی، اولین رئیس دیوان عالی کشور پس از پیروزی انقلاب اسلامی بود که در ۷ تیر ۱۳۶۰، در انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی در سرچشمه تهران به دست منافقین به شهادت رسید.

سیدمحمد حسینی بهشتی، ۲ آبان ۱۳۰۷ در محله لنبان اصفهان چشم به جهان گشود.[1] پدرش سیدفضل‌الله روحانی بود. خواندن و نوشتن و فراگیری قرآن را در چهار سالگی در مکتب‌خانه فرا گرفت و پس از گرفتن مدرک ششم ابتدایی از مدرسه ثروت (۱۵ بهمن) به دبیرستان سعدی رفت و سال اول و دوم دبیرستان را در آنجا گذراند.[2] در سال ۱۳۲۱ به مدرسه علمیه صدر اصفهان رفت.[3] در سال ۱۳۲۵ برای ادامه تحصیلات حوزوی به قم رفت و از سال ۱۳۲۶ شروع به یادگیری درس خارج فقه و اصول، نزد امام خمینی و چند استاد دیگر کرد.[4] در سال ۱۳۲۷ با گرفتن دیپلم ادبی وارد دانشگاه معقول و منقول تهران (الهیات) شد و با گرفتن مدرک کارشناسی فلسفه در سال ۱۳۳۰، برای ادامه تحصیل و تدریس دوباره به قم بازگشت.[5]

در سال ۱۳۲۹ و ۱۳۳۰ همزمان با اوج‌گیری مبارزات نهضت ملی نفت، در راهپیمایی‌ها و سخنرانی‌ها شرکت کرد.[6] در فاصله سالهای ۱۳۳۵-۱۳۳۰ پس از آشنایی با علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، به مطالعات فلسفی پرداخت و در جلسات بحث کتاب روش رئالیسم شرکت می‌کرد و فعالیتهای تبلیغی و اجتماعی انجام  می‌داد.[7]

بهشتی در سال ۱۳۳۱ با خانم عزت‌الشریعه مدرس مطلق ازدواج کرد که حاصل آن دو دختر و دو پسر بود.[8] در سال ۱۳۳۵ وارد دانشکده الهیات شد و تا سال 1338 در آن دانشکده مشغول تحصیل در دوره دکتری رشته فلسفه بود، ولی پس از اتمام تحصیل به دلیل فعالیت‌های فرهنگی، تبلیغی و سیاسی که در داخل و خارج کشور به عهده داشت، نتوانست رساله دکترای خود را ارائه دهد.[9]

بهشتی در سال ۱۳۳۳، برای تربیت نیروهای مبتنی بر اصول اسلامی، مدرسه دین و دانش[10] و در سال ۱۳۳۹، با همراهی برخی مدرسین حوزه علمیه قم، مدرسه علمیه حقانی یا منتظریه را ایجاد کرد.[11]وی در سال ۱۳۴۲ تحت فشار ساواک مجبور به ترک قم و عزیمت به تهران شد و با کمک محمدجواد باهنر (شهید) و چند نفر دیگر در بخش برنامه‌ریزی کتاب‌های وزارت آموزش و پرورش، به اصلاح کتاب تعلیمات دینی مدارس پرداخت.[12]

وی در فاصله سالهای ۱۳۴۸-۱۳۴۳ به شهر هامبورگ آلمان رفت و ضمن تأسیس مراکز اسلامی در آنجا، با سفر به ترکیه، سوریه، عراق و لبنان، با فعالیتهای اسلامی آنها آشنا شد.[13] در سال ۱۳۴۹ به ایران بازگشت و در حالی که از طرف ساواک ممنوع‌الخروج شده بود، کارهای علمی و تحقیقاتی خود را از سر گرفت.[14] در سال 1350 جلسات تفسیر قرآن به نام مکتب قرآن را شروع کرد که پس از 15 جلسه توسط ساواک تعطیل شد. سال 1352 در مورد جنگ اعراب و رژیم صهیونیستی موضع‌گیری کرد که با اعتراض ساواک مواجه شد. در بهمن 1353 از پایان‌نامه دکتری خود دفاع کرد و با درجه بسیار خوب پذیرفته شد. در 17 فروردین 1354 پس از بازرسی منزلش توسط ساواک دستگیر شد که با شرط عدم خروج از تهران و سپردن وثیقه در 21 فروردین آزاد گردید.

بهشتی در سال 1355 تقاضای بازنشستگی از آموزش و پرورش داد و از اول خرداد 1356 حکم بازنشستگی گرفت.[15] اواسط سال 1356 اساس حزب جمهوری اسلامی را به همراه چند روحانی دیگر پی‌ریزی کرد.[16] در ۱۴ آبان ۱۳۵۷، امام خمینی نامه‌ای به شهید بهشتی نوشتند و در آن بر ضرورت تسریع در معرفی اعضای پیشنهادی شورای انقلاب با هماهنگی آیت‌الله مطهری تأکید کردند.[17] آیت‌الله بهشتی در بهمن 1357 عضو کمیته استقبال امام خمینی در مدرسه رفاه بود.[18]

در ۲۹ بهمن ۱۳۵۷حزب جمهوری اسلامی به طور رسمی اعلام موجودیت کرد و او به عنوان دبیرکل آن انتخاب شد.[19] با برگزاری انتخابات خبرگان قانون اساسی در مرداد ۱۳۵۸، وی به نمایندگی از مردم استان تهران به مجلس راه یافت[20] و با افتتاح مجلس خبرگان قانون اساسی، آیت‌الله حسینعلی منتظری رئیس و آیت‌الله بهشتی نایب رئیس مجلس شدند.[21] در ۴ اسفند ۱۳۵۸ با حکم امام خمینی رئیس دیوان عالی کشور شد.[22]

آیت‌الله بهشتی در مصاحبه‌های مختلف و در بازدید از مناطق جنگی جنوب کشور در دزفول، اهواز و خرم‌آباد به ادامه دادن دفاع مقدس تا کوتاه کردن دست متجاوزین اشاره داشت. همچنین از 19 تا 21 خرداد 60  در سمیناری با عنوان جنگ و جهاد در اهواز شرکت کرد و در 21 خرداد همان سال، همزمان با عزل بنی‌صدر رئیس جمهور ایران از فرماندهی کل  قوا، از شرق کارون و جنوب دارخوین بازدید کرد و پیش از عملیات «فرمانده کل قوا، خمینی روح خدا» برای افزایش روحیه رزمندگان سخنرانی و به مقاومت و پایداری سفارش کرد.[23]

از جمله اقدامات وی در دستگاه قضایی، گزینش و آموزش نیروهای انقلابی، تنظیم لوایح  قصاص و حدود و دیات، تشکیل پلیس قضایی و تأسیس دفتر تنظیم لوایح برای انطباق لوایح با اسلام بود.[24]

در ۷ تیر ۱۳۶۰، سیدمحمد حسینی بهشتی در ۵۳ سالگی به همراه جمعی از یارانش، در انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی در سرچشمه تهران به شهادت رسید. این ترور توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین) انجام شد[25] و در پی شهادت او و یارانش دو روز تعطیل عمومی و یک هفته عزای عمومی اعلام شد.

دوشنبه ۹ تیر ۱۳۶۰ پیکر او و یارانش پس از سخنرانی حجت‌الاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، از مقابل ساختمان مجلس شورای اسلامی تشییع و در بهشت زهرا (س) تهران به خاک سپرده شد.[26]

شهادت وی بازتاب گسترده‌ای در ایران و جهان یافت. امام خمینی از وی به عنوان «یک ملت» یاد کرد و روزنامه واشنگتن استار درگذشت وی را از دست دادن تواناترین استراتژیست و سازمان‌دهنده روحانیت ایران دانست.[27]

پس از شهادت وی در تقویم رسمی ایران، هفته اول تیر به نام هفته قوه قضائیه نامیده شد.[28] دانشگاه «ملی ایران» در تهران نیز به «دانشگاه شهید بهشتی» تغییر نام یافت.[29]

مستند آن پنجاه و سه سال در روایات سال‌های زندگی سیدمحمد حسینی بهشتی ساخته شد.[30] کتاب «من محمد حسینی بهشتی هستم» در روایت زندگی او و افکار و اندیشه‌ها و ویژگی‌های شخصی‌اش در مجموعه ۹جلدی جاودانه‌ها به چاپ رسید.[31] از جمله آثاری که به قلم وی نگاشته شده است می‌توان به کتاب مبارزه پیروز؛ نماز چیست؟؛ کدام مسلک؟؛ خدا از دیدگاه قرآن؛ شناخت دین؛ نقش دین در زندگی انسان؛ روحانیت در اسلام و در میان مسلمین؛ بانکداری و قوانین مالی در اسلام؛ و شناخت و مالکیت اشاره کرد.[32]

منزل شهید بهشتی در سال 1390 توسط شهرداری تهران خریداری و با تغییراتی در آن به موزه‌ای درباره این شهید تبدیل شد و مدیریت آن به بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی سپرده شد.

در سال  1391نیز، یادمان شهدای هفتم تیر در محل دفتر حزب جمهوری در محله سرچشمه تهران به نام مجموعه فرهنگی شهدای انقلاب اسلامی ایجاد شد.[33] تندیس شهید بهشتی نیز در خیابان شریعتی تقاطع خیابان شهید بهشتی تهران نصب شده است.[34]

[1]. بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، من محمد حسینی بهشتی هستم، تهران، روزنه، 1397، ص9.

[2] . همان، ص ۱0.

[3] . همان، ص 11.

[4] . همان، ص ۱3.

[5] .همان، ص 14و15.

[6]. همان، ص ۱۸.

[7] . سرابندی، محمدرضا، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های آیت‌الله دکتر بهشتی، ج 1، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، 1386، ص 25 و26.

[8] . سیدعلی‌نیا، جعفر، روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله سیدمحمد حسینی بهشتی، تهران، سایان، 1397، ص27.

[9] . سرابندی، محمدرضا، همان، ص34.

[10] . همان، ص 28.

[11] . بنیاد نشر آثار و اندیشه‌های شهید آیت‌الله دکتر بهشتی، همان، ص 21 و22.

[12] . همان، ص 23 و24.

[13] . همان، ص 25 تا 28.

[14] . همان، ص ۲8.

[15] . سیدعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 80 و 81 ؛ سرابندی، محمدرضا، همان، ص 86 و87.

[16] . فکوری، اصغر، چراغ صبح، سوره مهر، چ ششم، ص ۲۱۰.

[17] . مؤسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج 4، 1378، ص ۳۰۷.

[18] سرابندی، محمدرضا، همان، ص160.

[19] . همان، ص 57.

[20] . سیدعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 136.

[21] . همان.

[22] . مؤسسه تنطیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه امام خمینی، ج ۱۲، ص ۱۶۳.

[23] . سمیعی، علی، کارنامه توصیفی عملیات رزمندگان اسلام در طول هشت سال دفاع مقدس، تهران، معاونت تبلیغات و انتشارات نمایندگی ولی فقیه در نیروی زمینی، 1376، ص 38 و39؛ خبرگزاری ایسنا، https://www.isna.ir/news/97040703989/%D9%85%D8% C% C-

[24] . سازمان انتشارات روزنامه جمهوری اسلامی، از زبان یاران (آشنایی با افکار و اندیشه‌های شهید بهشتی)، چ دوم، ص ۱۰۸و ۱۰۹.

[25] . سرابندی، محمدرضا، همان،ص87.

[26] . خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)  https://www.isna.ir/news/92040603168/%D8%A8%D %BB2%

[27] . سیدعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 291و237.

[28] . خبرگزاری ایسنا، کد خبر ۹۷۰۴۰۲۰۰۹۲۲. https://www.isna.ir/news/97040200922/9%

[29]. سایت ویکی تهران،  http://wikitehran.baharsound.ir/%D8%AF%D8%A7%D9%86%

[30] . روزنامه جام جم، ش ۴۰۰۷، ۵ تیر۱۳۹۳، ص ۵.

[31] . مهاجری، مسیح، مجموعه مقالات (آشنایی با افکار و اندیشه‌های شهید بهشتی)، چ دوم، ۱۳۹۰، ص ۸.

[32] . انتشارات روزنه، https://rowzanehnashr.com/dr-beheshti/

[33] . سیدعلی‌نیا، جعفر، همان، ص 300 و301 و302.

[34] . خبرگزاری صدا و سیما،۱۵۹۲۹۹۴.