گروه‌ها، نهادها، سازمان‌ها
اتحادیه کمونیست‌های ایران
معصومه سجادیان
27 دورہ
سازمان مائوئیستی اتحادیه کمونیست‌های ایران از وحدت دو گروه سازمان انقلابیون کمونیست و گروه فلسطینی پویا در اواخر سال 1355 به وجود آمد.
سازمان انقلابیون کمونیست (ساک) را گروهی از دانشجویان ایرانی دانشگاه برکلی ایالت کالیفرنیای آمریکا در سال 1348 تأسیس کردند. این گروه با مبارزه مسلحانه با حکومت پهلوی مخالف بود و بر تبلیغ بین طبقه کارگر تأکید داشت و از اندیشه‌های مائو پیروی می‌کرد.
گروه فلسطینی پویا نیز از بقایای گروه فلسطین پدید آمد که به علت تشدید سیاست سرکوب حکومت پهلوی و همچنین به منظور آموزش جنگ‌های چریکی و پارتیزانی در سال‌های 1349- 1348 به عراق و لبنان رفتند. این گروه به خط مشی مسلحانه و چریکی معتقد بود و همانند سازمان انقلابیون کمونیست از اندیشه‌های مائو پیروی می‌کرد.
وجود رشته‌ای از اهداف مشترک مانند مبارزه علیه استعمار و سلطنت استبدادی پهلوی، موجب نزدیکی و وحدت سازمان انقلابیون کمونیست و گروه فلسطینی پویا شد و در نهایت به تشکیل اتحادیه کمونیست‌های ایران انجامید. این اتحادیه، دو نشریه «حقیقت» و «کمونیست» را منتشر می‌کرد.
اتحادیه کمونیست‌های ایران قبل از پیروزی انقلاب اسلامی از مبارزات امام خمینی تجلیل کرد و با اوج گرفتن مبارزات مردمی در سال 1357، از شعارهای انقلاب حمایت کرد، اما از آنجا که پایگاهی مردمی در ایران نداشت در رخدادهای انقلاب اسلامی نقش مستقیمی ایفا نکرد.
ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز تحرکات ضدانقلاب در مناطق کردنشین، این اتحادیه اعلام کرد که به منظور مبارزه با گروه‌های تجزیه‌طلب در کردستان، «تشکیلات پیشمرگه زحمتکشان کردستان» را در این منطقه تأسیس کرده است؛ همزمان با تأسیس سازمان‌های فرعی دیگری چون «جمعیت زنان مبارز» و «سازمان توده‌ای انقلابی دانشجویان و دانش‌آموزان» با نام اختصاری «ستاد» تشکیلات خود را گسترش داد.
با شروع جنگ تحمیلی، اتحادیه کمونیست‌های ایران این جنگ را تجاوزکارانه خواند و رسماً اعلام کرد که باید برای دفع تجاوز علیه عراق اقدام کرد. این اتحادیه جنگ را یکی از ابعاد توطئه‌های امپریالیسم به ویژه آمریکا و اقداماتی مانند کودتای نقاب (نوژه) و ماجرای طبس را طرح‌هایی برای نابودی انقلاب ایران و از بین بردن کامل «دستاوردهای قیام ضد سلطنتی مردم ایران و محو کامل آزادی و استقلال ایران» دانست و مقابله با آن را یک وظیفه ملی و ضدامپریالیستی خواند و طی اعلامیه‌هایی آمادگی کامل خود را برای «پیشبرد امر دفاع از انقلاب و میهن و شرکت در جنگ علیه نیرهای تجاوزکار بعثی» اعلام کرد. همچنین از همه مردم و نیروها با هر اندیشه و سلیقه‌ای خواست متحد و مسلح شوند و تا بیرون راندن کامل ارتش عراق از خاک ایران به نبرد ادامه دهند. بر همین اساس مفاد قطعنامه 479 شورای امنیت سازمان ملل متحد را محکوم کرد و بر ادامه جنگ و اجتناب از صلح با عراق تأکید کرد.
از نظر این اتحادیه پیروزی ایران در جنگ، شکست امپریالیسم و گامی بزرگ در راه اعتلای انقلاب دموکراتیک و ضدامپریالیستی ملت ایران بود؛ پیروزی که آن را فقط از طریق توده‌ای شدن جنگ میسر می‌دانست.
بر اساس چنین دیدگاهی، اتحادیه فعالیت خود را در کردستان متوقف کرد و طی اطلاعیه‌ای خطاب به پیشمرگان کرد از آنان خواست «جنگ کردستان باید بی‌درنگ قطع شود و همه قوا و امکانات در خدمت جنگ قرار گیرد». علاوه بر این بخشی از فعالیت‌های سیاسی و تبلیغی خود را روی مسئله جنگ متمرکز کرد. در پی آن نیز گروهی از اعضای اتحادیه در قالب تشکیلاتی تحت عنوان «داس» به جبهه جنوب اعزام شد که 10 یا 11 نفر از آنان، از آن جمله ابوالقاسم صراف‌زاده، عضو کادر مرکزی اتحادیه در جنگ جان خود را از دست دادند. البته اسنادی نیز وجود دارد که ثابت می‌کند اعضای این اتحادیه مقادیر زیادی سلاح و مهمات از جبهه‌های جنگ به سرقت برده و به دفتر اتحادیه در آغاجاری انتقال داده‌اند.
با تشدید اختلافات بین ابوالحسن بنی‌صدر رئیس‌جمهور و نظام جمهوری اسلامی، اتحادیه از همه کمونیست‌های ایران خواست در مقابل «کودتای حزب جمهوری اسلامی علیه رئیس‌جمهوری»، متحد شوند. پس از عزل بنی‌صدر و فرار وی از کشور نیز، اتحادیه کمونیست‌ها اعلام کرد: «کودتایی در کشور اتفاق افتاده که اساس انقلاب و حتی سرنوشت جنگ را به خطر انداخته است، پس باید علیه کودتاگران قیام مسلحانه کرد تا انقلاب نجات یابد». به این منظور کمیته دائم رهبری این اتحادیه تشکیل شد و طرح موسوم به «حوزه» را در اوایل تیر 1360 جایگزین طرح «داس» کرد و اعضای خود را از خوزستان به تهران فراخواند و همزمان نیروهایش در جنگل‌های شمال ایران مستقر شدند. اتحادیه هدف خود را نجات انقلاب از مسیر انحرافی از طریق باز کردن جبهه سوم با تشکیل یک ارتش کلاسیک در جنگل، به منظور آزادسازی و گسترش آن به سراسر کشور و سقوط نظام از طریق آزادسازی حوزه‌های جغرافیایی با تکیه بر فعالیت‌های کارگری و توده‌های مردم اعلام کرد.
در این دوره انعکاس اخبار جنگ تحمیلی در نشریه حقیقت بسیار کاهش یافت و اتحادیه جنگ را بهانه اصلی حکومت برای تثبیت حاکمیت خود و تنها راه پیروزی در جنگ را سرنگونی نظام دانست. این سازمان تأکید داشت که حزب جمهوری اسلامی با کودتا علیه رئیس‌جمهوری، از جنگ به عنوان ابزاری برای استیلای خود بهره می‌گیرد.
در 5 مهر 1360 عملیات ثامن‌الائمه (ع) توسط رزمندگان انجام شد و حصر آبادان شکست. اتحادیه کمونیست‌های ایران اعلام پیروزی در این عملیات را تبلیغات نظام دانست و با انتشار بیانیه‌ای در آبان 1360 با عنوان «اهداف فوری قیام سربداران»، آغاز نبرد مسلحانه علیه جمهوری اسلامی را اعلام کرد. از جمله اهداف ده‌گانه این بیانیه، سرنگونی نظام جمهوری اسلامی و تشکیل مجلس مؤسسان به منظور تعیین نظام آینده کشور تعیین شده بود. هدف هشتم این بیانیه، «بسیج مردم و کلیه امکانات مادی و معنوی کشور برای نجات خوزستان و بیرون ریختن تجاوزکاران بعثی از خاک کشور» اعلام شده بود.
به این ترتیب طرح «قیام فوری» با هدف تصرف شهر آمل در 18 آبان 1360 اجرا شد، ولی در همان ساعات اولیه به شکست انجامید. همزمان با این اقدامات، اتحادیه کمونیست‌های ایران، اعلامیه‌هایی در محکومیت ادامه جنگ ایران و عراق و تشویق مردم به همکاری نکردن با نیروهای مسلح و حضور نیافتن در جبهه‌های جنگ منتشر کرد. در آستانه عملیات طریق‌القدس در دی 1360 نیز، تحلیل اتحادیه کمونیست‌های ایران از آینده جنگ تحمیلی این بود که نه رژیم عراق و نه حکومت ایران قادر به ادامه جنگ 15 ماهه نیستند؛ هر دو کشور با وضعیت اقتصادی بحرانی مواجه شده‌اند و از لحاظ نظامی امکان پیروزی یکی بر دیگر وجود ندارد.
6 بهمن 1360 اتحادیه قصد تصرف مراکز سیاسی و انتظامی شهر آمل را داشت که این بار نیز به شکست انجامید.
پس از ضربه آمل، تشکیلات اتحادیه در خوزستان نیز در شهریور 1361 متلاشی شد و 138 نفر از اعضا و هواداران آن دستگیر شدند و مقادیر زیادی سلاح از انبارهای آن‌ها کشف شد و پس از فرار بازماندگان اتحادیه به خارج از کشور، این سازمان در نهم مهر 1361 به شورای ملی مقاومت منافقین در خارج از کشور پیوست. در این روزها تحلیل اتحادیه از جنگ تحمیلی عراق علیه ایران این بود که ادامه جنگ عامل تثبیت نظام سیاسی ایران است و پایان جنگ و چگونگی پایان آن هر دو نظام سیاسی ایران و عراق را به خطر می‌اندازد.
با دستگیری اعضای هیئت مؤسس، مرکزیت، کادرها و مسئولان شاخه شهرستان‌ها در تابستان 1361، تشکیلات آن در داخل کشور متلاشی شد؛ با وجود این، اعضای خارج از کشور، شورای چهارم اتحادیه کمونیست‌های ایران را در بهار 1362 برگزار کردند و قصد بازسازی سازمان را داشتند. این افراد در سال بعد «جنبش انقلابی انترناسیونالیستی» را بنیان گذاشتند، اما در داخل کشور مرکز چاپ و تدارکات گروه سهند از گروه‌های وابسته به اتحادیه، در اردیبهشت همین سال کشف و تعطیل شد و 309 نفر از اعضای آن دستگیر شدند. این اتحادیه در سال 1364 از شورای به اصطلاح ملی مقاومت جدا شد و با ادامه فعالیت‌های خود در کردستان، بار دیگر به مبارزه مسلحانه علیه جمهوری اسلامی ایران پرداخت.
سرانجام اتحادیه کمونیست‌های ایران در اردیبهشت 1380، کنگره مؤسس حزب کمونیست ایران را برگزار کرد و پس از اعلام وحدت با گروه‌های کومله، سهند و چند گروه دیگر، «حزب کمونیست ایران» را در 11 اردیبهشت 1380 پایه‌گذاری کرد. «حقیقت» نیز به نشریه سازمانی این حزب تبدیل شد.[1]
[1]. تلخیص مقاله از: دایرة‌المعارف دفاع مقدس، ج 1، مرکز دائرة‌المعارف پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس، تهران: صریر، چ دوم، 1390، ص 317-313.
