عملیات ضربت ذوالفقار
محسن شیرمحمد
20 بازدید
عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم از نخستین عملیات‌های آفندی ارتش بود که با رمز «یا الله»، ۱۹ دی ۱۳۵۹ در غرب صالح‌آباد (ایلام) انجام شد و به آزادسازی ارتفاعات میمک انجامید.
میمک از ارتفاعات مهم و راهبردی منطقه پشتکوه در جنوب غربی استان ایلام است. این عارضه حساس که دارای قله‌های متعددی است توسط دشت «لیک» از ارتفاعات مرزی ایران جدا می‌شود. میمک موقعیت خاصی دارد و از سمت غرب، جنوب غربی و جنوب بر دشت حلاله، نی‌خزر و زمین‌های صاف و بی عارضه خاک عراق مسلط است. این ارتفاعات میدان دید و تیر وسیع و نامحدودی دارد و محورهای مهم مندلی، دوشیخ، ترساق و زرباطیه را در خاک عراق کنترل می‌کند. همچنین این منطقه در ناحیه جنوب شرقی خود بر دشت لیک، محور سرنی و دامنه ارتفاعات شمالی و تنگه‌های تلخاب، بیجار و بینار در خاک ایران مسلط است.[1]
ارتفاعات میمک ۱۵ کیلومتر طول و ۸ کیلومتر عرض دارد و در سراسر نوار مرزی مشترک بین ایران و عراق گسترش یافته است؛ نزدیک‌ترین فاصله از این ارتفاعات تا پایتخت عراق نیز ۱۸۰ کیلومتر است.[2]
میمک برای دو کشور ایران و عراق حائز اهمیت است و به همین دلیل در قرارداد ۱۹۷۵ م الجزایر، دولت عراق یکی از شرایط صرف نظر کردن از ادعای مالکیت خود بر تمامی اروندرود و پذیرش حق حاکمیت ایران بر نیمی از آن را منوط بر به رسمیت شناختن حق حاکمیت عراق بر ارتفاعات میمک، از جانب ایران دانست.[3] طبق قرارداد 1975 بخشی از میمک به عراق واگذار شد، اما با توافق دو طرف، زمان آن به تعویق افتاد. از آغاز سال 1356 نیز تلاش برای تعیین حدود مرزی بین دو کشور آغاز شد، ولی عراق با آغاز زمینه‌های انقلاب اسلامی در ایران، با بهانه‌جویی موضوع را معلق گذاشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز حکومت عراق باب مذاکره را مسدود کرد و نامه‌های طرف ایرانی را بدون پاسخ گذاشت و تجاوزات مرزی خود را شروع کرد.[4]
اهمیت میمک به حدی بود که ارتش عراق قبل از شروع حمله سراسری خود به خاک جمهوری اسلامی ایران، در 18 شهریور 1359 به این منطقه حمله و آن را اشغال کرد.[5]
پس از تصرف این منطقه، صدام حسین در یک نطق رادیوئی، میمک را «سیف سعد» یا شمشیر پیروزی نامید و ادعا کرد پیروزی در جنگ همانا تصرف میمک است. وی تصرف میمک را به منزله کشته شدن رستم ایران دانست. او بعد از اشغال میمک، دستور داد نشان رسمی به نام سیف سعد طراحی کردند تا به عنوان مدال لیاقت و پیروزی به فرماندهان عراق اهدا شود.[6]
تسلط نیروهای عراق بر ارتفاعات میمک به علت داشتن دید و تیر مناسب، فرصت هرگونه حرکت را از نیروهای ایران گرفته بود و نیروهای ایران تا کیلومترها در محورهای سرنی، دشت لیک، تنگ بیجار و تنگ بینا زیر آتش سنگین عراق قرار داشتند. همچنین تعدادی از چاه‌های نفت و گاز با تأسیسات مربوطه هم در این منطقه به اشغال عراق درآمده بود.[7]
دی سال 1359 عملیات نصر توسط نیروهای ایران در هویزه به اجرا درآمد که موفقیتی نداشت. در چنین شرایطی، همه مردم انتظار انجام عملیات و دریافت خبرهای روحیه بخشی از جبهه‌ها داشتند. بر این اساس، لشکر 81 زرهی کرمانشاه (ارتش) طرح عملیاتی امین را که در 9 آذر 1359 تهیه شده بود به یگان‌های ذی‌ربط ابلاغ کرد. به استناد این طرح، مسئولیت منطقه غرب از حوالی رودخانه کانی‌شیخ تا شمال مهران به عهده تیپ یکم این لشکر واگذار شد[8] و تیپ یکم نیز، طرح عملیاتی خوارزم ۶ را در ۲۲ آذر ۱۳۵۹ تهیه و مقدمات آزادسازی میمک را فراهم آورد. در نام‌گذاری این طرح از نام فرمانده گردان ۲۱۷ تانک لشکر ۸۱، سرگرد خوارزمی استفاده شد.[9]
طبق این طرح، تیپ 1 زرهی مأموریت حمله به دشمن و اجرای مرحله به مرحله رسیدن به مرز بین‌المللی در محور کنجانچم و همچنین حمله به تنگ بینا و تصرف ارتفاعات میمک و سپس حرکت به سمت غرب تا مرزهای بین‌المللی را بر عهده داشت.[10]
یگان‌های قرارگاه تیپ یک شامل گروه رزمی 195 پیاده مکانیزه، گروه رزمی 217 تانک، گروه رزمی 222 تانک، گردان 7 ستاد مشترک ارتش و افرادی از نیروهای بسیج عشایری ایل خِزِل (خزعل) بودند.[11]
عشایر ایل خزل، ارتفاعات میمک و دامنه‌های غربی آن را سرزمین آبا و اجدادی خود می‌دانند و تعلقات و پیوستگی عمیقی نسبت به این منطقه دارند. این وابستگی مورد توجه فرماندهی عملیات قرار گرفت و افراد این ایل در شناسایی و اجرای عملیات نقش مهمی داشتند.[12]
فرماندهی قرارگاه هدایت‌کننده عملیات نیز، بر عهده سرهنگ اسماعیل سهرابی فرمانده تیپ 1 لشکر 81 زرهی کرمانشاه، بود.[13]
عملیات ضربت ذوالفقار با رمز یا الله[14] در ساعت 6:20 صبح روز 19 دی 1359 به وسیله یگان‌های تیپ ۱ لشکر ۸۱ زرهی کرمانشاه و عشایر بسیجی منطقه آغاز شد. به دنبال حمله سریع نیروهای ایران، قبل از ساعت ۱۲ تمام هدف‌های از پیش تعیین‌شده به تصرف درآمد، اما از ظهر به بعد حمله هواپیماها و بالگردهای عراق همراه با آتش پرحجم توپخانه شدت گرفت و دشمن به مدت یک هفته با انجام پاتک‌های مکرر سعی در بازپس‌گیری مناطق از دست رفته داشت[15] که موفق نشد و سرانجام عملیات در 26 دی 1359 با رسیدن به اهداف خود و تثبیت خطوط پایان یافت.[16]
در این عملیات قسمت‌های عمده و حساس ارتفاعات میمک مانند ارتفاعات کله‌قندی و 602 در محور شمالی و ارتفاعات 525 و 540 در محور جنوبی به تصرف ایران درآمد. این عملیات را می‌توان اولین عملیات موفقیت‌آمیز نیروی زمینی ارتش دانست که منجر به تأمین نسبی مرز بین‌المللی و تأمین امنیت سرزمین‌های مورد ادعای ارضی عراق شد.[17]
در عملیات خوارزم، هوانیروز با استفاده از 18 فروند بالگرد و با انجام 426 ساعت پرواز عملیاتی، توانست 182 نفر رزمنده مجروح را به بیمارستان منتقل و 350 نفر را به منطقه نبرد ترابری کند؛ 5 تن مهمات و آذوقه نیز به منطقه حمل شد.[18]
در این عملیات 2 هزار نفر از افراد دشمن کشته و مجروح شدند و 164 نفر به اسارت درآمدند.[19] انهدام 60 دستگاه تانک و نفربر، 50 دستگاه خودروهای مختلف، سرنگونی 2 فروند هواپیما و 3 فروند بالگرد، انهدام تیپ دو پیاده کوهستانی و گردان هفت تانک به میزان 70 درصد از جمله ضایعات دشمن بود.[20]
در این عملیات 13 دستگاه تانک، 2 دستگاه نفربر، چندین دستگاه لودر و بولدوزر، پنچ قبضه تفنگ 106 میلی‌متری، تعدادی توپ ضد هوایی و موشک مالیوتکا، مقداری اقلام مخابراتی و تجهیزات متفرقه و سلاح‌های سبک و سنگین به غنیمت درآمد.[21]
از جمله نکات قابل توجه این عملیات، رعایت اصل غافل‌گیری بود که فرماندهان عراق بعد از یک هفته آماده‌باش کامل به دلیل عدم پیش‌بینی حمله نیروهای ایران، برای یگان‌های خود وضعیت عادی اعلام کرده بودند.[22]
[1]. اردشیرزاده، کریم، حماسه‌‌های ماندگار هوانیروز در دفاع مقدس، تهران، نوید طراحان، 1388، ص 36
[2]. همان.
[3]. همان.
[4]. جعفری، مجتبی، «عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم»، پورتال اطلاع‌رسانی ارتش جمهوری اسلامی ایران،
27922/28985/27742 www.aja.ir/portal/home/?NEWS/.
[5]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 36.
[6]. همان، ص 37.
[7]. همان.
[8]. جعفری، مجتبی، «عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم»، همان.
[9]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، تهران، سوره سبز، چ سی و پنجم، 1393، ص 38.
[10]. جعفری، مجتبی، «عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم»، همان.
[11]. همان.
[12]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، همان.
[13]. جعفری، مجتبی، «عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم»، همان؛ «امیر سهرابی؛ فاتح میمک و گیرنده درفش ارتش از دستان امام خمینی (ره)»، خبرگزاری دفاع مقدس، 24 تیر 1396، www.defapress.ir/fa/news/247749.
[14]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، همان.
[15]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 37.
[16]. جعفری، مجتبی،«عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم»، همان.
[17].همان.
[18]. اردشیرزاده، کریم، همان، ص 39.
[19]. جعفری، مجتبی، «عملیات ضربت ذوالفقار یا خوارزم»، همان.
[20]. همان.
[21]. همان.
[22]. جعفری، مجتبی، اطلس نبردهای ماندگار، همان.
